De invordering van onbetwiste schuldvorderingen of IOS (NOVEMBER 2022)
Artikel verschenen in « Les Echos du Crédit et de l’Endettement » nr° 75 (july-augustus-september 2022). Zie HIER (alleen in het Frans)
UPDATE van JANUARI 2023 - De wet brengt nu een termijn van één maand na de betekening van het PV van niet-betwisting om een beroep in te stellen. (zie verder in de text)
Wat zijn de procedures voor de invordering van onbetwiste schuldvorderingen ?
Dan is een zelfstandige loodgieter. Hij heeft een brief ontvangen van een deurwaarder, waar hij niet veel van begrijpt. Het gaat om een betekening van een "aanmaning tot betalen". Hij raadpleegt een dienst schuldbemiddeling om uit te zoeken waar het precies over gaat.
Dan heeft er goed aan gedaan deze brief niet links te laten liggen, want het gaat in feite om een belangrijke stap in de procedure voor de Invordering van Onbetwiste Schuldvorderingen, ook bekend als IOS (wat staat voor "Invordering onbetwiste schulden", RCI in het Frans). Deze stelt de schuldeiser in staat om een beroep te doen op de overheid om zijn schuld in te vorderen, zonder voor een rechter te hoeven verschijnen, op voorwaarde dat de schuldenaar de schuldvordering niet betwist.
In de klassieke procedure moet een schuldeiser die een onbetaalde schuld wil invorderen verplicht via de rechter passeren voordat hij de invordering aan een deurwaarder kan toevertrouwen. De rechter heeft als neutrale en onpartijdige autoriteit de taak naar de argumenten van beide partijen te luisteren. Hij beslist vervolgens wie er gelijk heeft en welk bedrag precies verschuldigd is volgens de geldende rechtsregels. Helaas is deze stap duur en vaak (zeer) tijdrovend. Men stelt echter vast dat veel schuldenaren niet komen opdagen op de hoorzittingen of de schuld niet betwisten, zodat de rol van de rechters in deze zaken beperkt blijft tot het bekrachtigen van de vorderingen van de schuldeisers.
Om die reden heeft de wetgever in 2015 [1] een procedure in het leven geroepen voor gebruik in business-to-business zaken, die voorziet in de omkering van de geschillenprocedure. Dit houdt in dat de schuldenaar niet langer automatisch voor de rechter zal worden gedaagd. De schuldeiser kan na afloop van deze (administratieve) procedure immers gemakkelijk een uitvoerbare titel verkrijgen. Indien de schuldenaar niet akkoord gaat, heeft hij de mogelijkheid om zijn bezwaren schriftelijk kenbaar te maken in de vereiste vorm en binnen de voorgeschreven termijn. Hierdoor wordt de schuldeiser gedwongen om terug te vallen op de traditionele procedure en zal hij de in gebreke blijvende onderneming voor de rechter dagen. Als de schuldenaar hierop niet reageert, kan de invordering doorgaan en uiteindelijk leiden tot een beslag, zonder dat een rechter zich ooit over de zaak heeft uitgesproken.
Als Dan niet reageert op de aanmaning tot betalen, kan tegen hem een uitvoerbare titel worden afgeleverd, op basis waarvan een deurwaarder een beslag kan uitvoeren. Indien Dan de schuld in kwestie niet betwist, heeft hij er dus alle belang bij deze zo spoedig mogelijk te betalen of een afbetalingsplan aan te vragen.
.
Dan heeft nu net een geschil met deze leverancier en betwist de schuld in kwestie. Hoe verloopt dit concreet ?
Als bijlage bij de aanmaning tot betalen zal Dan naast de bewijsstukken van de schuldvordering (waaronder de originele factuur) ook een betwistingsformulier [2] aantreffen. Als hij de schuld betwist, moet hij hierin zijn argumenten formuleren en het ingevulde formulier terugbezorgen aan de deurwaarder. Merk op dat een telefonische betwisting of een betwisting zonder gebruik te maken van het formulier niet volstaat. Een aangetekende brief is niet nodig, maar welke methode ook wordt gekozen, het is belangrijk dat Dan een bewijs van de verzending bewaart.
Dit formulier kan ook gebruikt worden om uitstel van betaling of een afbetalingregeling aan te vragen en moet BINNEN DE MAAND na de betekening worden teruggestuurd.
Eens de termijn van een maand verstreken, moet de deurwaarder nog eens een termijn van 8 dagen in acht nemen om de post de tijd te gunnen een eventuele brief te bezorgen, mocht Dan voor deze verzendingswijze geopteerd hebben (een mail die binnen deze termijn van 8 dagen verzonden wordt, zal niet meer in aanmerking worden genomen). Eens deze tweede termijn verstreken, wordt ervan uitgegaan dat de schuldvordering niet wordt betwist en er dus geen zitting nodig is (zie hierboven).
.
In feite betwist Dan niet zozeer de hoofdsom van de schuld, maar veeleer de interesten en andere bijkomende kosten die worden gevorderd en die hij buitensporig vindt.
Tijdens de zitting kan de rechter meestal de gegrondheid van de schuld en de aangerekende kosten nagaan. Er wordt inderdaad vaak misbruik gemaakt van allerlei strafbedingen om kosten te vorderen die niet altijd rechtmatig zijn. Om hieraan te verhelpen, heeft de wetgever een dubbele garantie ingebouwd in de procedure.
Enerzijds moet de schuldeiser zijn dossier eerst voorleggen aan een advocaat die nagaat of de wettelijke voorwaarden zijn nageleefd en of er geen sprake is van verjaring. Indien aan de voorwaarden is voldaan, kan de schuldeiser een deurwaarder aanstellen om de aanmaning tot betalen te betekenen.
Anderzijds mag het totaal van de bijkomende kosten (met inbegrip van de forfaitaire schadevergoeding, kosten en interesten) nooit meer bedragen dan 10% van de hoofdsom [3]. Dit geldt voor de gehele procedure. Als dit plafond van 10% niet is bereikt op het ogenblik van de controle door de advocaat, mogen de interesten doorlopen maar deze zullen moeten stoppen wanneer het totaal van 10% is bereikt. De kosten van de instrumenterende deurwaarder zijn hierbij uiteraard niet inbegrepen, noch eventuele wettelijke vermeerderingen [4].
In een dergelijke procedure heeft de schuldenaar dus de garantie dat er een plafond staat op de bijkomende kosten.
Er gingen verschillende stemmen op tegen deze procedure, met als argument dat de mogelijkheid om een uitvoerbare titel te verkrijgen zonder via de rechter te passeren, een inbreuk vormt op de rechten van de schuldenaar. De OVB en de OBFG hebben zelfs een beroep tot nietigverklaring ingesteld bij het Grondwettelijk Hof, maar dat laatste heeft het systeem bekrachtigd [5]. Het Hof was immers van mening dat de rechten van de schuldenaar voldoende gewaarborgd zijn, zolang de schuldenaars ondernemingen of zelfstandigen zijn die in het kader van hun beroepsactiviteiten handelen.
.
Moet Dan een geldige reden hebben om de schuldvordering te betwisten ?
De schuldeiser en zijn deurwaarder hebben geen enkele beslissingsbevoegdheid over een betwisting en zelfs als deze hen vergezocht of totaal uit de lucht gegrepen lijkt, hebben zij in geval van betwisting geen andere keuze dan hun vordering te laten vallen, of de zaak voor de rechter te brengen. De enige uitzondering is het geval waarin het betwistingsformulier geen motivering bevat of, wat op hetzelfde neerkomt, de motivering onleesbaar is.
Wanneer de schuldenaar evenwel een reden opgeeft, bijvoorbeeld door woorden te gebruiken als "omdat", of "want", moet zijn reactie als een geldige betwisting worden beschouwd en is de deurwaarder verplicht om de IOS-procedure stop te zetten. De betwisting kan betrekking hebben op de hele schuld, of op een deel ervan, of zelfs volledig "van de pot gerukt" zijn.
De deurwaarder die het betwistingsformulier ontvangt, kan altijd optreden als bemiddelaar en proberen het probleem in der minne op te lossen. Hetzij door de vordering van de schuldeiser te matigen als de betwisting gegrond lijkt, hetzij door de schuldenaar uit te leggen welk risico hij loopt door zijn weigering tot betalen te baseren op vergezochte redenen. Hij kan echter in geen geval de IOS-procedure opnieuw opstarten.
In het algemeen kan worden gesteld dat de in gebreke blijvende schuldenaar die een schuld niet betwist, een zeker financieel voordeel haalt uit de IOS-procedure vergeleken met de klassieke procedure. De deurwaarderskosten blijven immers min of meer dezelfde [6], maar hij vermijdt wel de gerechtskosten die verband houden met de zitting, namelijk de rechtsplegingvergoeding, het griffierecht en de bijdrage aan het fonds voor de juridische tweedelijnsbijstand. Verder loopt de schuldenaar die een vordering betwist een extra risico. Als de rechter hem immers in het ongelijk stelt, zal hij naast de klassieke kosten in verband met de zitting (dagvaarding, rechtsplegingvergoeding, enz.) ook de kosten van de betekening van de aanmaning tot betalen moeten vergoeden.
Als Dan geen bijzondere reden heeft om de schuld te betwisten, zou het dus een slecht idee zijn om de vordering toch te betwisten louter om wat tijd te winnen. Een betere optie is om het betwistingsformulier te gebruiken om een betalingsregeling aan te vragen.
We merken hierbij op dat de schuldeiser het recht heeft een aanvraag voor een afbetalingsplan te weigeren, zonder dat hij hiervoor een reden hoeft op te geven. De schuldeiser hoeft de schuldenaar enkel op de hoogte te brengen van zijn weigering en de IOS-procedure wordt hervat. Dat is toch een belangrijk verschil met de klassieke procedure, waarbij de rechter de schuldeiser een redelijk afbetalingsplan kon opleggen. Later kan altijd nog een nieuwe aanvraag voor een betalingsregeling worden ingediend, na de start van de gerechtelijke uitvoering voor de uitvoerende deurwaarder. Deze laatste kan het voorgestelde afbetalingsplan zelfs aanvaarden zonder de instemming van de schuldeiser. Hij zal zijn beslissing evenwel baseren op de reële mogelijkheden van tenuitvoerlegging, d.w.z. hoe meer aanwijzingen van insolventie hij vaststelt, hoe soepeler hij zal onderhandelen.
.
Wat gebeurt er als Dan het betwistingsformulier niet terugstuurt ?
Dan beschikt dus over een maand vanaf de datum van betekening van de aanmaning tot betalen om de schuldvordering via het formulier te betwisten. Doet hij dat niet, dan kan de schuldeiser ervan uitgaan dat de schuld niet wordt betwist en dat de zaak niet voor de rechter hoeft gebracht te worden. Hij kan de deurwaarder dan opdragen om een "proces-verbaal van niet-betwisting" op te stellen.
Maar opgelet, indien de schuldenaar een afbetalingsplan heeft aangevraagd, wordt het dossier bevroren zolang de voorwaarden van het plan worden nageleefd of het plan niet door de schuldeiser is geweigerd.
Dit PV van niet-betwisting moet eerst worden toegezonden aan het Beheers- en toezichtcomité bij het Centraal bestand van berichten van beslag, om door een van hun magistraten te worden gevalideerd. Na een (louter) formele controle, die slechts één of twee weken in beslag lijkt te nemen, stuurt het Comité het PV terug, samen met de formule van tenuitvoerlegging.
Vanaf dat ogenblik heeft het PV van niet-betwisting dezelfde waarde als een vonnis en kan het (samen met het bevel tot betalen) door een deurwaarder aan de schuldenaar worden betekend en zo als basis dienen voor een beslag.
.
Heeft Dan nog beroepsmogelijkheden nadat het PV van niet-betwisting is betekend ?
De betekening van het PV van niet-betwisting geeft Dan inderdaad het recht om beroep in te stellen. Dit beroep heeft een opschortende werking, dat wil zeggen dat het een einde maakt aan alle lopende invorderingsacties totdat de definitieve beslissing is genomen. Daartoe moet Dan zelf een zitting beleggen door een verzoek op tegenspraak in te dienen bij de griffie van de Ondernemingsrechtbank van zijn woonplaats. Dit verzoek moet voldoen aan de wettelijke vormvereisten [7] en vergezeld gaan van een afschrift van het PV van niet-betwisting. De bijstand van een advocaat wordt sterk aanbevolen, maar is niet verplicht.
Merk op dat de wet niet voorziet in een specifieke termijn voor het indienen van een dergelijk verzoek, zodat een beroep mogelijk blijft, zelfs nadat de eerste maatregelen van tenuitvoerlegging zijn genomen.
UPDATE VAN JANUARI 2023 - De wet van 26/12/2022 tot hervorming van het statuut van de gerechtsdeurwaarders brengt in feite een belangrijke wijziging in de procedure voor de invordering van onbetwiste schulden (of IOS) geldig tussen professionelen, aangezien zij nu een termijn van één maand na de betekening van het PV van niet-betwisting oplegt om een beroep in te stellen, waar tot nu toe geen termijn was voorzien.
De IOS-procedure biedt de schuldeiser de mogelijkheid om een rechtszaak te vermijden, maar hij loopt wel het risico dat de procedure te allen tijde wordt onderbroken en dat hij de zaak alsnog voor de rechter aanhangig zal moeten maken. Hij loopt dan ook het risico dat hij de tot dan toe gemaakte proceskosten zelf zal moeten dragen indien de rechter hem in het ongelijk stelt. Anderzijds riskeert de schuldenaar die een vordering ten onrechte betwist, dat hem bovenop de reeds gemaakte kosten van tenuitvoerlegging ook nog eens de gerechtskosten worden aangerekend indien de rechter, ook al is het gedeeltelijk, recht doet aan het verzoek van de schuldeiser.
.
Dan heeft zelf betalingsproblemen omdat hij wacht op betalingen van verschillende van zijn klanten. Kan hij een beroep doen op deze procedure ?
De IOS-procedure kan alleen worden toegepast tussen ondernemingen of zelfstandigen, wanneer dus een beroepsbeoefenaar een schuldvordering heeft ten aanzien van een andere beroepsbeoefenaar (het zogenaamde B-to-B). Als loodgieter heeft Dan meestal te maken met "particuliere" klanten die als consumenten moeten worden beschouwd (het zogenaamde B-to-C), in welk geval deze vereenvoudigde procedure niet kan worden toegepast.
Vanuit het bedrijfsleven is er evenwel een sterke vraag om deze procedure uit te breiden tot relaties tussen professionals en privépersonen. Hoewel de wetgever deze vraag tot dusver steeds heeft afgewezen, lijkt hij te overwegen de IOS-procedure toe te staan voor de non-profitsector, d.w.z. voor schuldeisers die in principe geen winstoogmerk hebben, zoals ziekenhuizen of scholen. Dit plan roept echter ernstige vragen op in verband met de bescherming van rechten van de consument, en wordt daarom door verschillende sectoren bestreden, waaronder deze van de schuldbemiddeling [8]. Wordt dus nog vervolgd.
Tijdens onze lobby-acties hoorde het Steunpunt dat sommige mensen pleitten voor de uitbreiding van de procedure tot de relatie tussen bedrijven en een consumenten, waartegen wij ons in het volgende advies verzetten. (gepubliceerd in juni 2022).
[1] Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht en houdende diverse bepalingen inzake justitie (B.S., 22.10.2015, blz. 65084) die de artikelen 1394/20 tot en met 1394/27 van het Gerechtelijk Wetboek wijzigt en in werking is getreden op 02/07/2016
[2] Alle stukken die in het kader van deze procedure worden overgemaakt (aanmaning tot betalen, originele factuur, verzoek om een afbetalingsplan, PV van niet-betwisting, ...) worden geregistreerd in een Centraal Register voor Onbetwiste Schulden (CROS) dat wordt bijgehouden en beheerd door de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders.
[3] Artikel 1394/20 van het Gerechtelijk Wetboek.
[4] Voor zover wij weten is de enige tot op heden bekende wettelijke vermeerdering die welke wordt bedoeld in artikel 6 van de wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van de betalingsachterstand bij handelstransacties, en die betrekking heeft op de forfaitaire vergoeding van 40 euro in geval van betalingsachterstand bij een handelstransactie. Deze extra € 40 valt dus niet onder de 10%-limiet en kan aanvullend worden gevorderd.
[5] GwH, arrest nr. 62/2018 van 31 mei 2018
[6] De betekening van de aanmaning tot betalen en vervolgens van het PV van niet-betwisting vervangen de dagvaarding en de betekening van het vonnis.
[7] Art. 1034 ter van het Gerechtelijk Wetboek
[8] Zie het advies van het Steunpunt op http://www.steunpuntschuldbemiddeling.be/NEE-aan-de-uitbreiding-van-de-procedure-voor-de-invordering-van-onbetwiste?lang=nl.
