Ontmoeting met het (franstalige) BJB - Bureau voor Juridische Bijstand (JUNI 2021)

Op 25/03/2021 legde Meester Sarah DENIS, advocate aan de Franstalige balie van Brussel en lid van het Franstalige Bureau voor Juridische Bijstand (BJB) te Brussel, ons de werking van de juridische eerste- en tweedelijnsbijstand uit naar aanleiding van de voorstelling van de nieuwe website van het BJB: https://bajbruxelles.be/

Wat is het BJB ?

Het BJB is een organisatie die vrijwillige advocaten bijeenbrengt met als opdracht het bevorderen van de toegang tot justitie door kansarme personen de mogelijkheid te geven om kosteloos (of gedeeltelijk kosteloos) bijstand te krijgen van een advocaat die gespecialiseerd is in het juridische domein van hun geschil.

In Brussel is er een Franstalig en een Nederlandstalig bureau. Hun kantoren zijn gevestigd in hetzelfde gebouw maar op verschillende verdiepingen. Toch worden er geen dossiers doorgegeven tussen de twee diensten. Als u zich van taal heeft vergist, moet u uw dossier opnieuw indienen bij de juiste dienst. De contactgegevens van de Nederlandstalige dienst vindt u HIER.

Het BJB heeft de voorbije jaren had gewerkt aan de uitbouw van een kwalitatief dienstenpakket en aan de permanente vorming van haar leden. Daartoe is ze opgedeeld in verschillende secties volgens het behandelde rechtsgebied (vreemdelingenrecht – jeugdrecht – fiscaal recht…) en kan elke advocaat zich voor maximaal 3 verschillende specialiteiten inschrijven. Om zich in een sectie in te schrijven, moet men slagen voor een examen en vervolgens jaarlijks een reeks opleidingen over het onderwerp volgen, dit voor een totaal van 10 advocatenpunten. Bovendien moet de advocaat na elke prestatie voor rekening van het BJB een rapport opstellen dat gecontroleerd wordt door een inspecteur. De beoordeling van de kwaliteit van het geleverde werk kan een weerslag hebben op de bezoldiging van de advocaat.

Immers, het is niet omdat men het heeft over kosteloze juridische bijstand dat de advocaten gratis werk doen. De gebruiker moet weliswaar niets betalen ((of bijna niets in geval van gedeeltelijk kosteloze juridische bijstand), maar elke prestatie van de advocaat wordt vergoed door het Fonds voor juridische tweedelijnsbijstand. Dat fonds is samengesteld uit o.a. de bijdrage van 20,00 euro die geëist wordt van iedereen die een rechtszaak aanhangig maakt (behalve natuurlijk als deze eiser kosteloze juridische bijstand geniet). Daarom wordt een advocaat die een prestatie levert in het kader van gratis juridische bijstand een PRO DEO genoemd.

Er dient echter op gewezen te worden dat de tarieven die door het BJB gehanteerd worden een stuk lager liggen dan die van bepaalde advocaten in de privésector en dat de effectieve uitbetaling enige tijd op zich kan laten wachten. De analyse van de rapporten vergt immers tijd en het fonds doet haar uitbetalingen maar één keer per jaar, rond mei-juni. Om die reden zijn PRO DEO-advocaten vaak jonge advocaten die nog aan het begin van hun carrière staan. En zelden doen ze het voltijds.

Hoe is de kosteloze juridische bijstand georganiseerd ?

Het BJB is dus een essentieel onderdeel van de gratis juridische bijstand. Maar het is niet de enige organisatie die eraan te pas komt. Er zijn immers 3 manieren om de gratis juridische bijstand te genieten:

1° De juridische eerstelijnsbijstand:

De juridische eerstelijnsbijstand bestaat in het verstrekken van gratis juridisch eerstelijnsadvies aan iedereen die erom vraagt, ongeacht het inkomen.

Eenieder die een vraag van juridische aard heeft, kan contact opnemen met de Commissie voor Juridische Bijstand, de CJB. Deze zal de persoon in contact brengen met een advocaat van dienst, gespecialiseerd in het juridische domein van het geschil in kwestie. De advocaten van dienst maken vaak deel uit van het BJB maar dat is niet noodzakelijk het geval. Deze advocaat zal de vraag proberen te beantwoorden, maar zal geen enkele handeling stellen voor de persoon en zal de zaak ook niet verder opvolgen.

Als de kwestie een ruimere aanpak of gerechtelijke stappen vereist, kan hij aan de persoon voorstellen om een advocaat te nemen en gaat hij na of de persoon voldoet aan de voorwaarden om de juridische tweedelijnsbijstand te genieten.

Vóór Covid waren de consultaties op 2 manieren toegankelijk: in de kantoren van het BJB of via een “gedecentraliseerde” permanentie die in verschillende Brusselse gemeenten was ingericht. Dat was het systeem van de Justibus, die tijdelijk stopgezet is. Momenteel gebeuren de juridische consultaties uitsluitend per telefoon.

Het dient opgemerkt dat de CJB niet de enige organisatie is die juridische eerstelijnsbijstand aanbiedt

Om te weten hoe de CJB gecontacteerd kan worden, klik HIER.
Om te weten hoe een andere organisatie die juridische eerstelijnsbijstand verstrekt, gecontacteerd kan worden, klik HIER.

2° De juridische tweedelijnsbijstand

De juridische tweedelijnsbijstand laat de aanstelling van een advocaat toe die belast wordt met het kosteloos of gedeeltelijk kosteloos verdedigen van de belangen van de persoon alsof het een advocaat betreft waarvoor betaald moet worden, door het op te nemen voor die persoon in een bepaalde zaak, door hem te adviseren of nog door zittingen bij te wonen. Deze dienstverlening gaat dus veel verder dan de juridische eerstelijnsbijstand.

Om deze bijstand te bekomen, moet men zich rechtstreeks richten tot een advocaat die lid is van het BJB of passeren via de eerstelijnsbijstand (de CJB) om er zich een te laten aanwijzen. Vroeger moest het dossier eerst grondig bekeken worden door een lid van het BJB die de aanvraag onderzocht en naging of aan de toegangsvoorwaarden was voldaan en vervolgens eventueel een competente advocaat aanstelde. Vandaag onderzoekt het BJB de aanvraag niet meer, maar “wijst” het eenvoudigweg een advocaat aan die gespecialiseerd is in de betreffende materie. Het is de “aangewezen” advocaat die bij het eerste gesprek de aanvraag moet analyseren, moet nagaan of voldaan is aan de toegangsvoorwaarden en vervolgens een aanvraagformulier voor tussenkomst moet invullen en naar het BJB sturen.

Opgelet: zolang de advocaat geen bevestiging heeft ontvangen van het BJB dat het de kosten op zich neemt, mag hij de zaak niet in behandeling nemen. Hij zal immers niet vergoed worden voor de prestaties die geleverd werden vóór zijn aanstelling, behalve als er sprake is van een dringende noodzaak (een nakende zitting of een termijn die gerespecteerd moet worden). In dat geval kan de advocaat uitzonderlijk gedurende 15 dagen optreden onder het voordeel van de dringende noodzaak zonder aanstelling door het BJB. Na die 15 dagen kan het voordeel van de dringende noodzaak niet meer verleend worden en heeft hij 3 maanden de tijd om zijn situatie in orde te brengen, een aanvraag in te dienen in de voorgeschreven vorm en de ondernomen actie onder het voordeel van de dringende noodzaak te rechtvaardigen.

In principe heeft de advocaat niet het recht om een aanvraag te weigeren, behalve indien deze manifest onredelijk is of hij al te veel dossiers heeft gekregen en het voor hem praktisch onmogelijk is om goed werk te verzekeren wanneer hij ze allemaal zou aanvaarden. In dat geval wordt de persoon opnieuw doorverwezen naar het BJB om zich een andere advocaat te laten “aanwijzen”.

Eenmaal aangesteld, is het voor de advocaat ook niet verstandig om zich terug te trekken maar hij kan zijn opdracht toch beëindigen in geval van een vertrouwensbreuk. In voorkomend geval moet hij de cliënt goed informeren over zijn rechten, een rapport opmaken en dit terugsturen naar het BJB.
Als u een probleem heeft met een advocaat van het BJB, moet u het eerst met hem proberen op te lossen. Als dat niet lukt, kunt u de voorzitter van het Bureau voor Juridische Bijstand per brief op de hoogte brengen van het geschil. Die zal aan de advocaat vragen om zich te verantwoorden en kan deze indien nodig sanctioneren door hem bijkomende voorwaarden op te leggen (meer opleidingen – maximum aantal dossiers …) of door hem te schorsen als pro deo-advocaat of hem zelfs volledig te schrappen van die lijst. Indien de inbreuk ernstiger is, moet een deontologische klacht ingediend worden bij de stafhouder.

3° De rechtsbijstand:

Wanneer een persoon voldoet aan de voorwaarden om de gratis juridische bijstand te genieten (zie hierboven) maar zijn geschil vereist dat een beroep wordt gedaan op een andere juridische adviseur dan de advocaat, zoals een notaris voor de verkoop van een huis of een deurwaarder voor de betekening van een vonnis inzake echtscheiding, kan deze aan de rechter vragen om hem de rechtsbijstand te verlenen.

De rechtsbijstand laat toe om te vermijden dat de persoon geblokkeerd wordt in de uitoefening van zijn rechten omdat hij een van de adviseurs niet kan betalen. De notaris- of deurwaarderskosten worden dan ten laste genomen door het Fonds voor Rechtsbijstand, zonder dat de persoon ze moet terugbetalen.

Het dient opgemerkt dat in geval van inning de tussenkomst weliswaar gratis is uit hoofde van de eiser, maar niet uit hoofde van de schuldenaar. Deze laatste moet toch de deurwaarderskosten betalen en de deurwaarder zal pas een beroep doen op het Fonds als zijn actie mislukt.

Inkomensvoorwaarde

Zoals we hebben gezien, kan iedereen een beroep doen op de juridische eerstelijnsbijstand, maar kunnen enkel personen die een bepaalde inkomensdrempel niet overschrijden, genieten van de kosteloze juridische bijstand of de rechtsbijstand. Deze drempels zijn gemeenschappelijk voor heel België en werden onlangs verhoogd. Voor meer informatie over deze drempels, klik HIER.

De gedeeltelijk kosteloze juridische bijstand bestaat erin dat de persoon een forfaitaire en eenmalige som uit eigen zak moet betalen om gratis te kunnen genieten van de rest van de tussenkomst van de advocaat. Deze som, die tussen de 25 en 125 euro ligt, moet rechtstreeks aan de advocaat betaald worden aangezien ze wordt afgetrokken van de betaling van zijn pro deo-punten op het eind van het jaar.

Hoe wordt het inkomen berekend ?

• Er wordt niet enkel rekening gehouden met het bedrag van het inkomen maar met het totaal van alle bestaansmiddelen waarover de persoon beschikt. Zo worden bijvoorbeeld ook het vakantiegeld, de eindejaarspremies en de terugbetalingen van belasting beschouwd als maandelijks uitbetaalde bestaansmiddelen, d.w.z. gedeeld door 12 en toegewezen aan het maandinkomen. Het feit dat men eigenaar is van een onroerend goed wordt op zich niet in aanmerking genomen bij de berekening van de bestaansmiddelen. Echter, indien dit onroerend goed verhuurd wordt, wordt rekening gehouden met de ontvangen huur. Evenzo wordt het geld op de bankrekening, indien dat meer bedraagt dan 5.000 euro, in aanmerking genomen volgens een berekeningsschema dat eigen is aan het BJB.
• Bij samenwoning moet ook rekening gehouden worden met het inkomen van de andere huisgenoten (behoudens uitzondering in geval van echtscheiding, moet men geen rekening houden met het inkomen van de toekomstige ex-echtgenoot).
• Het is wel toegelaten om een som van 266 euro af te trekken per persoon ten laste die vermeld wordt in de samenstelling van het huishouden, alsook de bedragen die als alimentatiegeld betaald worden.

Om al deze voorwaarden te kunnen controleren wordt aan de rechtzoekende gevraagd om een hele reeks bewijsstukken en attesten voor te leggen (attest van gezinssamenstelling, aanslagbiljet…). En dat kan soms een ingewikkelde en ontmoedigende karwei zijn.

In bepaalde situaties is het echter zo overduidelijk dat de bestaansmiddelen van de persoon in kwestie onder de drempels van de gratis juridische bijstand liggen dat de wet een vermoeden van ontoereikend inkomen erkent, d.w.z. dat de persoon vrijgesteld wordt van de verplichting om te bewijzen dat de inkomensdrempels niet overschreden worden. Dat is het geval voor OCMW-steuntrekkers, illegaal verblijvende personen, minderjarigen, personen in CSR, sociale huurders. Opgelet: het gaat enkel om een vermoeden, d.w.z. dat de gratis juridische bijstand nog geweigerd zou kunnen worden als het BJB kan bewijzen dat het werkelijke inkomen boven de vastgestelde inkomensdrempels ligt.

Om te weten welke inkomensvoorwaarde van toepassing is op uw situatie en welk document verstrekt moet worden, kan u de website van het BJB raadplegen onder het tabblad "documenten". Deze pagina is vrij goed opgesteld en kan u veel tijd besparen.

Indien de inkomenssituatie in de loop van de tenlasteneming zou veranderen, moet de advocaat zijn PRO DEO-tussenkomst stopzetten en een betalend protocol van overeenkomst onderhandelen met de rechtzoekende. Opgelet: het is aan de betrokkene om de bemiddelaar in te lichten indien zich een wijziging in zijn financiële situatie voordoet. Indien hij nalaat dit te doen, kan er rechtsvervolging ingesteld worden.