CORONAVIRUS - Hoe zit het met de boetes voor het niet naleven van de lockdownmaatregelen ? (JUNI 2020)
Amper 4 dagen na de eerste lockdownmaatregelen kondigde de regering aan dat er sancties zouden komen omdat de regels niet voldoende werden gerespecteerd. Sindsdien hebben verschillende actoren van de gerechtelijke wereld zich in de pers uitgelaten over het illegale karakter van deze sancties. Er werd opgeroepen om de opgelegde boetes te betwisten of zelfs helemaal niet te betalen.
In dit artikel gaan we na hoe de vork in de steel zit. We zetten op een rijtje wat we weten over deze boetes en wat we u aanraden om te doen.
Een overzicht van de situatie
De lockdowmaatregelen werden genomen in een ministerieel besluit van 23/03/2020 op basis van de wet van 15/05/2007 betreffende de civiele veiligheid. Artikel 187 van deze wet voorziet in de bestraffing van overtredingen van de krachtens deze wet gelaste maatregelen met een geldboete van € 208 euro tot € 4.000 en/of een gevangenisstraf van 8 dagen tot 3 maanden [1].
Voor de zogenaamde "corona"-inbreuken is het bedrag van de geldboete vastgesteld op € 750 voor winkeliers, uitbaters en personen die verantwoordelijk zijn voor een activiteit en op € 250 voor alle andere overtreders. [2].
Update 15/03/2021 : Voor een lockdown party bedraagt de boete €750,00 per deelnemer en €4.000,00 per organisator.
De regering stelde 2 verschillende manieren voor om deze boete op te leggen :
- De strafrechtelijke weg ; nadat de inbreuk is vastgesteld, wordt het dossier overgemaakt aan het parket dat de dader voor de rechter moet dagvaarden om een veroordeling te bekomen. De veroordeling kan leiden tot een geldboete, een werkstraf, een gevangenisstraf en een vermelding in het strafregister.
- De administratieve weg ; nadat de inbreuk is vastgesteld, wordt het dossier gestuurd naar de sanctionerende ambtenaar van de gemeente waar de inbreuk heeft plaatsgevonden. Die zal de overtreder per post ondervragen alvorens een beslissing te nemen over het al dan niet opleggen van een geldboete.
Update 15/03/2021 : Het is niet langer mogelijk de administratieve weg te gebruiken voor overtredingen van na 29/06/2020. Deze mogelijkheid was gebaseerd op de eerste bijzondere machtenwet van 27/03/2020 en is nadien niet meer verlengd.
In een poging een uniforme behandeling te garanderen in het hele land [3], hebben de parketten in een mededeling [4] uiting gegeven aan hun wens om "de voorkeur te geven aan de administratieve en consensuele aanpak, en alleen gerechtelijk in te grijpen als deze administratieve aanpak niet mogelijk is. De gerechtelijke aanpak moet dus beperkt worden tot die gevallen waarin de volksgezondheid in gevaar wordt gebracht door het herhaald gedrag van de daders, ondanks de waarschuwingen van de politie en de maatregelen op administratief vlak."
De administratieve weg geniet dus de voorkeur, wat begrijpelijk is omdat deze veel sneller is en geen tussenkomst van de rechter vereist. Bovendien laat deze werkwijze toe dat de boete geïnd wordt ten voordele van de gemeente die ze heeft uitgeschreven, aangezien ze zal worden opgelegd onder de vorm van een Gemeentelijke Administratieve Sanctie op basis van de wet van 24 juni 2013 die specifiek tot doel heeft de parketten te ontlasten.
De administratieve weg vertoont echter enkele zwakke punten :
- Niet alle gemeenten hebben de nodige infrastructuur voor de toepassing van GAS-boetes en niet alle gemeenten beschikken over een sanctionerend ambtenaar. Voor deze gemeenten zullen de boetes automatisch via strafrechtelijke weg worden opgelegd.
- De wet van 2013 voorziet niet in een onmiddellijk inning.
- De inbreuken die met een GAS-boete kunnen worden bestraft, zijn restrictief opgenomen in de wet van 2013 [5] en inbreuken op de maatregelen ter bestrijding van COVID-19 behoren daar niet toe. Dat is de reden waarom het College van Procureurs-generaal op 31/03 via een mededeling heeft laten weten dat de GAS-boetes wat hen betreft onwettig zijn [6]. Het College benadrukt wel dat dit nog geen reden is om de boete niet te hoeven betalen; het beveelt alleen aan om alle vastgestelde inbreuken via gerechtelijke weg te vervolgen.
Om te remediëren aan deze zwakke punten (of in ieder geval aan de laatste twee) heeft de regering op 6 april 2020 een nieuw Koninklijk besluit uitgevaardigd waarin de situatie wordt rechtgezet. Kort samengevat kan de niet-naleving van de dringende maatregelen om de verspreiding van het coronavirus COVID-19 te beperken voortaan worden bestraft met een GAS-boete op voorwaarde dat de gemeente in haar algemeen politiereglement een uitzonderlijke en tijdelijke afwijking opneemt.
Deze afwijking voorziet ook in een systeem van onmiddellijke inning en verbiedt dat een GAS-boete wordt opgelegd aan een minderjarige, met als gevolg dat de minderjarige automatisch strafrechtelijk zal worden vervolgd.
Tot zover de ontstaansgeschiedenis en de theorie.
Wat gebeurt er in de praktijk, als je een boete krijgt …
In Brussel hebben alle gemeenten een sanctionerend ambtenaar en een goed georganiseerde GAS-dienst. Als u een boete krijgt voor een "corona"-overtreding, zal uw boete waarschijnlijk [7] via de administratieve weg worden afgehandeld, BEHALVE als
- u minderjarig bent,
- u recidivist bent, dat wil zeggen dat u voorheen reeds een boete hebt gekregen voor dezelfde feiten,
- u tegelijkertijd een boete krijgt voor een andere inbreuk (bijv. rijden in staat van dronkenschap tijdens een niet-essentiële verplaatsing).
In de 3 gevallen zal uw dossier rechtstreeks de gerechtelijke weg opgaan.
Als geen van deze 3 gevallen op u van toepassing is, kan de politieagent u voorstellen om de boete van € 250,00 onmiddellijk te betalen [8] . U moet weten dat de onmiddellijke betaling gelijk staat aan de aanvaarding van de sanctie, u zal deze achteraf niet kunnen betwisten. Bovendien belet de onmiddellijke betaling niet dat u later nog strafrechtelijk vervolgd kan worden in geval van recidive, wat tot een bijkomende straf kan leiden. Onmiddellijk betalen kan u echter wel een hoop rompslomp en extra kosten besparen.
Als u niet bent ingegaan op het voorstel om onmiddellijk te betalen, stuurt de politieagent het dossier door naar de gemeentelijke sanctionerende ambtenaar die u binnen de 6 maanden na de overtreding een brief zal sturen per gewone post, met een kopie van het PV en de mededeling van zijn voornemen om u een Gemeentelijke Administratieve Sanctie op te leggen. Als u deze niet binnen de 15 dagen betwist, of als de sanctionerende ambtenaar uw argumenten niet weerhoudt, zal hij u een tweede brief sturen, opnieuw per gewone post, waarin u een boete van € 250,00 wordt opgelegd.
Betwisting is mogelijk
U heeft de mogelijkheid om de inbreuk die u ten laste wordt gelegd, te betwisten. U stuurt hiertoe binnen de 15 dagen na ontvangst van de eerste brief uw argumenten, per gewone post, naar de sanctionerende ambtenaar.
Als u de tweede brief reeds heeft ontvangen, kunt u de boete enkel nog vermijden door de zaak zelf voor de politierechtbank te brengen via een verzoekschrift dat binnen de maand na ontvangst van de brief moet worden ingediend. U kunt hiervoor advies vragen aan de griffie, maar u zult waarschijnlijk een advocaat nodig hebben of zelfs een gespecialiseerde jurist. Als de rechter u in het ongelijk stelt, zullen u bovendien bijkomende kosten worden aangerekend.
Als ook deze laatste stap is gezet en vruchteloos is gebleken, raden wij u aan om zo snel mogelijk te betalen of om alvast deelbetalingen te doen. Vanaf dat ogenblik kan het dossier immers rechtstreeks naar een deurwaarder worden gestuurd en kunnen de kosten vanaf het eerste optreden van deze laatste plots worden verdubbeld.
Wat de vermeende onwettigheid van de GAS-boetes betreft, raden wij aan hiervan niet het hoofdargument van uw betwisting te maken. De Brusselse sanctionerende ambtenaren hebben immers al laten weten dat zij het niet eens zijn met het advies van het College van Procureurs-generaal en dat zij de mening zijn toegedaan dat de GAS-boetes, zelfs de boetes die werden uitgeschreven vóór de tijdelijke wijziging van de algemene gemeentelijke politiereglementen, volstrekt legaal zijn [9]. De Algemene Politiereglementen van de 19 Brusselse gemeenten werden onlangs inderdaad geharmoniseerd en bepalen in een van hun artikelen: "elke persoon die zich in de openbare ruimte bevindt moet zich onmiddellijk schikken naar de bevelen of verzoeken van de politie of van gemachtigde ambtenaren met het oog . Een betwisting per eenvoudige brief (1e stap) met dat argument zal dus gewoon geweigerd worden en u zult de zaak sowieso voor de rechter moeten brengen met alle risico’s van dien.
Indien u een GAS-boete wenst te betwisten, raden wij u dus aan om onmiddellijk na de ontvangst van de eerste brief te reageren met argumenten die gebaseerd zijn op de omstandigheden van de overtreding. U kunt de verplaatsing bijvoorbeeld rechtvaardigen door te argumenteren dat het om een essentiële verplaatsing ging, dat er sprake is van een persoonsverwarring of dat de persoon met wie u werd gecontroleerd wel degelijk tot uw gezin en dus tot uw "bubbel" behoorde. Belangrijk is dat elk argument in detail wordt uitgelegd en indien mogelijk vergezeld gaat van een bewijsstuk (kasticket, briefje van de werkgever, bewijs van gezinssamenstelling,...). Als u geen enkel argument kunt aanhalen en u inderdaad een inbreuk hebt gepleegd ten aanzien van de lockdownmaatregelen, is het advies om de boete zo snel mogelijk te betalen.
Als de boete betwistbaar is, of gebaseerd is op een feit dat de ambtenaar niet persoonlijk heeft kunnen vaststellen, is het noodzakelijk dat de betwisting tijdig wordt ingediend. In een artikel in Le Soir van vrijdag 05/06/2020 verklaarde het hoofd van de Brusselse handhavingsambtenaren dat hij verwachtte geen boete te kunnen opleggen voor de helft van de betwiste zaken.
U heeft in de pers misschien de commentaren gelezen van een advocaat die opriep om de "corona"-boetes niet te betalen [10]. Wees u er echter wel van bewust dat dit alleen geldt voor de gerechtelijke weg. Zijn redenering is gebaseerd op het feit dat de overbelaste parketten alleen de meest ernstige gevallen zullen vervolgen. Aangezien het parket in het geval van een GAS-boete echter niet tussenkomt, houdt het argument in dat geval geen steek. We komen hier verder in dit artikel nog op terug.
Als uw dossier de gerechtelijke weg volgt
Zoals hierboven vermeld, zal dit in Brussel normaal gesproken enkel het geval zijn indien u minderjarig bent, recidivist bent of tegelijkertijd een andere overtreding hebt gepleegd. In Wallonië, daarentegen, hebben sommige gemeenten al laten weten dat alle "corona"-overtredingen strafrechtelijk zullen worden vervolgd.
Op het ogenblik van de vaststelling van de overtreding, kan de politieagent u voorstellen om een document te ondertekenen dat een "strafrechtelijke transactie" wordt genoemd en waarin u een onmiddellijke inning wordt voorgesteld. Door de transactie te ondertekenen, gaat u akkoord met de omstandigheden van de overtreding en met het bedrag van de boete. Als u de boete tijdig betaalt, doet u de strafrechtelijke vordering uitdoven en vermijdt u een eventuele vermelding in het strafregister. Als u de boete niet op tijd betaalt, zal het parket u moeten dagvaarden om voor de rechter te verschijnen om een veroordeling te bekomen en een gerechtsdeurwaarder aan te stellen. De ondertekening van de transactie geeft het parket dus geen uitvoerbare titel, maar maakt het voor u wel erg lastig om de opgelegde sanctie later te betwisten.
Deze transactie kan later ook door het parket naar u worden opgestuurd.
Als u de boete niet betaalt, zal u gedagvaard worden voor de politierechtbank om er uw rechten te kunnen verdedigen. Als u niet naar de zitting gaat (u laat "verstek") of als uw argumenten de rechter niet overtuigen, zal hij u veroordelen tot een boete (€ 250,00 de eerste keer, tot € 4.000,00 voor volgende overtredingen), vermeerderd met de eventuele gerechtskosten. Dit vonnis kan vervolgens aan een deurwaarder worden overgemaakt voor gerechtelijke invordering.
Merk op dat u op de zitting kunt vragen om uw straf om te zetten in een werkstraf, zoals de 1ste recidivist gedaan heeft, die in België voor de rechtbank werd gedaagd [11]. De rechter zou u ook tot een gevangenisstraf kunnen veroordelen, maar het is erg onwaarschijnlijk dat voor een overtreding van deze aard een vrijheidsberovende straf zal worden geëist.
Let wel: volgens een grondbeginsel van het strafrecht mag de politieagent die een overtreding vaststelt, de middelen die werden gebruikt om de overtreding te begaan (mobiele telefoon of auto) in beslag nemen. We weten dat dit grondbeginsel in sommige politiezones, zoals in de provincie Namen [12], wordt toegepast om inbreuken op de lockdownmaatregelen te beteugelen. In voorkomend geval zal de rechter op de zitting ook beslissen of het in beslag genomen voorwerp moet worden teruggegeven of dat het definitief in beslag wordt genomen.
Moeten de boetes echt worden betaald ?
Let op voordat u het advies opvolgt van Bruno Gysels, een advocaat gespecialiseerd in verkeersrecht, die mensen op RTL adviseerde om de "corona"-boetes niet te betalen [13]. Zijn advies had immers alleen betrekking op een strafrechtelijke transactie. Als de boete immers via administratieve weg wordt gevorderd of als de zaak al door de strafrechter is behandeld, is het risico op invordering door een gerechtsdeurwaarder zeer reëel en zal het bedrag waarschijnlijk verdubbelen vanaf zijn eerste tussenkomst. Het advies van de advocaat berust op de veronderstelling dat de parketten en rechtbanken op het ogenblik van de dagvaarding om voor de rechter te verschijnen hopeloos overbelast zullen zijn... maar niemand kan voorspellen hoe dit zal worden opgevangen.
Justitie van haar kant heeft al aangegeven dat zij heeft bevolen om "corona"-overtredingen prioritair te behandelen en we weten dat de eerste recidivisten en de meest ernstige zaken al voor de rechter zijn gebracht.
Het standpunt van het Steunpunt is dat wij adviseren om te betalen als er geen reden is om de boete te betwisten of als de termijnen zijn verstreken.
Volgens berichten in de pers lijkt het erop dat de meeste administratieve of gerechtelijke beroepen leiden tot het staken van de procedure, gezien de moeilijkheid voor de politie om met zekerheid vast te stellen dat de gecontroleerde persoon geen legitieme reden had om de inperkingsregels te overtreden.
We moeten echter wel vaststellen dat de Belgische boetes voor "corona"-overtredingen tot de hoogste in Europa behoren [14] en dat ze vooral de armste en jongste lagen van de bevolking treffen. Zonder dergelijk gedrag te willen goedpraten, kunnen we toch stellen dat het ongetwijfeld moeilijker is om de lockdownmaatregelen na te leven voor mensen die geen tuin hebben of die in kansarmoede leven en bijgevolg precair gehuisvest zijn.
Wij blijven pleiten voor een redelijke toepassing van de sancties en benadrukken dat bij de toepassing van de straffen rekening moet worden gehouden met de sociale en professionele situatie van de overtreder en zijn of haar gezin.
[1] De tekst van de wet heeft het over een geldboete van 26 tot 500 euro maar men moet rekening houden met de bijkomende opdeciemen, dat wil zeggen de indexatie in strafzaken, wat er momenteel op neerkomt dat de bedragen met een factor 8 moeten worden vermenigvuldigd.
[2] Deze bedragen werden bevestigd in de omzendbrief van 25/03/2020 van de procureurs, die de instructies aan de parketten doorgeeft voor wat het strafrechtelijke luik betreft.
[3] Noodzakelijk om te voorkomen dat de verschillende toepassingen in het ene arrondissement tegenover het andere als onrechtvaardig zouden worden ervaren, zie omzendbrief nr. 06/2020 van het College van Procureurs-generaal bij de hoven en rechtbanken van 07/04/2020.
[4] https://www.rtbf.be/info/societe/detail_mesures-face-aux-coronavirus-des-sanctions-penales-en-cas-de-recidive-et-mise-en-danger-de-la-sante-publique?id=10460618
[5] De administratieve weg is immers een afwijking van het strafrecht en werd ingesteld om overbelaste parketten en rechtbanken die niet langer in staat waren om "kleine" inbreuken te vervolgen, te ontlasten. Om straffeloosheid te voorkomen in geval van diverse vormen van openbare overlast zoals hinderlijk parkeren, het weggooien van sigarettenpeuken, enz. werd de vervolging van een beperkt aantal kleine overtredingen via het GAS-systeem overgelaten aan de gemeenten, een bestuurlijk niveau dat dichter bij de burger staat.
[6] https://www.om-mp.be/fr/article/infractions-corona-college-procureurs-generaux-recommande-mesures-repressives-legales
[7] We weten nog niet of de sanctionerende ambtenaren hun standpunt over de geldigheid van de opgelegde GAS-boetes zullen handhaven, zelfs zonder wijziging van de algemene gemeentelijke politiereglementen, of dat zij het advies van het College van Procureurs-generaal zullen volgen om alle dossiers via gerechtelijke weg te behandelen.
[8] Dit vereist dat de gemeente haar algemeen politiereglement heeft aangepast, maar in Brussel hebben de meeste gemeenten al het nodige gedaan en de andere gemeenten waren ermee bezig op het ogenblik van het schrijven van dit artikel (04/05). De laatste stand van zaken is dat alleen de gemeenten Schaarbeek, Sint-Joost, Etterbeek, Sint-Pieters-Woluwe en Sint-Gillis nog geen advies over dit onderwerp hebben gepubliceerd.
[9] De Algemene Politiereglementen van de 19 Brusselse gemeenten werden onlangs inderdaad geharmoniseerd en bepalen in een van hun artikelen: "elke persoon die zich in de openbare ruimte bevindt moet zich onmiddellijk schikken naar de bevelen of verzoeken van de politie of van gemachtigde ambtenaren met het oog op het doen naleven van de wetten, reglementen en besluiten". Een sanctionerende ambtenaar kan dus een volkomen wettelijke GAS-boete opleggen als de overtreder weigert zich te schikken naar een bevel gebaseerd op de COVID-19 maatregelen. https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_sanctions-administratives-illegales-pour-le-non-respect-des-mesures-coronavirus-attention-ca-peut-aussi-etre-traite-au-penal-1400-pv-en-hainaut?id=10471501"
[10] Bijvoorbeeld: https://www.rtl.be/info/magazine/c-est-pas-tous-les-jours-dimanche/les-infractions-dues-au-coronavirus-vont-elles-rester-impunies—1215899.aspx
[11] Dat weerhield hem er niet van om 4 dagen later opnieuw in de fout te gaan. Er is weinig kans dat hij deze keer ontsnapt aan een echt ontradende boete. https://www.lavenir.net/cnt/dmf20200505_01472256/coronavirus-le-premier-condamne-pour-infraction-aux-mesures-de-confinement-a-recidive-4-jours-plus-tard
[12] https://www.sudinfo.be/id182209/article/2020-04-28/confinement-ceux-qui-ne-respectent-pas-les-mesures-peuvent-se-faire-saisir-leu
[13] Bijvoorbeeld: https://www.rtl.be/info/magazine/c-est-pas-tous-les-jours-dimanche/les-infractions-dues-au-coronavirus-vont-elles-rester-impunies—1215899.aspx
[14] In Frankrijk is het basisbedrag van de boete bijvoorbeeld € 135,00, in Spanje is dat € 100,00€, https://www.rtbf.be/info/dossier/epidemie-de-coronavirus/detail_coronavirus-amendes-prison-que-risque-t-on-en-belgique-et-ailleurs-en-cas-de-non-respect-des-mesures?id=10462955
