Het solvabiliteitsonderzoek van de gerechtsdeurwaarder (JUNI 2023)
Een gerechtsdeurwaarder die een nieuw dossier ontvangt, weet vaak niet veel over de schuldenaar bij wie hij bedragen moet invorderen. De schuldeiser geeft vaak slechts summiere informatie door, zoals een naam en een adres, die bovendien niet altijd correct zijn. De gerechtsdeurwaarder moet daarom zo snel mogelijk een beeld krijgen van de situatie van de betrokkene en diens solvabiliteit om zijn actie hierop zo goed mogelijk af te stemmen. Concreet gaat het er meestal om de zaak zo snel mogelijk stop te zetten wanneer er geen mogelijkheid is tot gedwongen uitvoering, teneinde de kosten te beperken die zouden kunnen worden doorgerekend aan zijn cliënt indien de procedure van tenuitvoerlegging mislukt. Laten we dit solvabiliteitsonderzoek, de rechtsgrondslagen en de beperkingen ervan daarom eens nader bekijken.
Wettelijke basis die de gerechtsdeurwaarder toelaat om verschillende databanken te raadplegen
1° Krachtens artikel 519, § 2, 14° van het Gerechtelijk Wetboek is de gerechtsdeurwaarder bevoegd om solvabiliteitsonderzoek te doen van een schuldenaar en om rapporten op te stellen en uit te brengen over diens vermogen. Het gaat om een niet-monopolistische bevoegdheid die dus kan worden uitgeoefend vanaf de minnelijke fase van een invorderingsdossier, zowel door de gerechtsdeurwaarder, als door anderen.
De informatie waartoe de gerechtsdeurwaarder toegang heeft, is echter zeer gevoelig en wordt beschermd door de algemene regelgeving inzake gegevensbescherming. Zo genieten ze een bijzondere bescherming en mogen bepaalde opzoekingen niet worden uitgevoerd voordat een uitvoerbare titel is verkregen, dat wil zeggen voordat de schuld officieel is erkend en de gerechtsdeurwaarder optreedt in zijn hoedanigheid van openbaar ambtenaar. (Bijvoorbeeld: het opzoeken van een werkgever of een onroerend goed.)
Anderzijds, zoals we hieronder in detail zullen zien, brengen de meeste van deze opzoekingen kosten met zich mee, die niet altijd kunnen worden doorgerekend aan de schuldenaar :
- Tijdens de minnelijke fase, zoals vereist door artikel 5 van de Wet op de minnelijke invordering van schulden van de consument, moeten de kosten ten laste van de schuldenaar worden voorzien in het contract of in de Algemene Voorwaarden (die bovendien moeten zijn aanvaard en geen oneerlijke bedingen mogen bevatten).
- Tijdens de gerechtelijke fase , moeten de invorderingskosten “redelijk en proportioneel” zijn [1], wat bijvoorbeeld voorkomt dat een gerechtsdeurwaarder aan het begin van de zaak systematisch kosten voor opzoekingen naar onroerende eigendommen aanrekent. Zeker als de procedure nog kans maakt om opgelost te worden via een beslag op roerende goederen of inkomsten.
Schuldeisers zijn dus weinig geneigd om een volledig solvabiliteitsonderzoek aan te vragen, welk ook de fase van de procedure is waarin ze zich bevinden. Daarom raadpleegt de deurwaarder niet alle bronnen in één keer, maar slechts geleidelijk aan naarmate de procedure vordert.
2° Een andere rechtsgrond die de gerechtsdeurwaarder toestaat om bepaalde databanken te raadplegen, vindt zijn oorsprong in het kader van zijn (ditmaal monopolistische) opdracht van ’gerechtelijk invorderaar’. Voor elke ondernomen actie (bevel tot betalen, beslag, enz.) zal de gerechtsdeurwaarder een reeks gegevens moeten opzoeken en verifiëren in de officiële databanken (adressen, berichten van beslag, enz.). Het hoofddoel van deze verschillende raadplegingen bestaat er niet a priori in om de solvabiliteit te onderzoeken, maar wel om te achterhalen tot wie hij zich moet wenden om een stuk correct te betekenen (raadpleging van het Rijksregister) of om na te gaan of een bepaald beslag niet reeds werd uitgevoerd (raadpleging CBB). De gerechtsdeurwaarder doet er echter goed aan om van de gelegenheid gebruik te maken om zijn solvabiliteitsonderzoek aan te vullen en/of bij te werken. De kosten van deze raadplegingen kunnen dan worden opgenomen in de kosten van de handeling en worden doorberekend aan de schuldenaar.
We merken hierbij op dat de opzoekingskosten kunnen worden verhaald op de schuldenaar, ook als de betreffende handeling uiteindelijk niet wordt uitgevoerd. Bijvoorbeeld: indien de gerechtsdeurwaarder de KSZ raadpleegt met het oog op het uitvoeren van een loonbeslag en er geen voor beslag vatbaar gedeelte blijkt te zijn, kan hij de kosten van deze opzoeking alsnog doorrekenen aan de schuldenaar.
Geraadpleegde databanken
VDit zijn de verschillende databanken die de gerechtsdeurwaarder kan raadplegen :
.
De gerechtsdeurwaarder heeft ook het recht om zelf bepaalde stappen te ondernemen om nauwkeurigere informatie over de solvabiliteit te verkrijgen.
.
Er dient opgemerkt dat geen enkele database de deurwaarder in staat stelt om huurinkomsten te achterhalen, of eventuele tegoeden die werden geïnvesteerd of omgezet in cryptomunten zoals bitcoins. Deze activa blijven daarom tot op de dag van vandaag zeer moeilijk te identificeren en in beslag te nemen.
De raadplegingen van het RR, de KBO, de DIV, het CBB en de KSZ zijn geautomatiseerd en leveren onmiddellijk een antwoord op. De overige databases vereisen een handmatige verwerking van de aanvraag waardoor het resultaat langer op zich kan laten wachten.
De timing van de opzoekingen ?
Zoals hierboven vermeld, kunnen sommige van deze acties op elk moment worden uitgevoerd, terwijl andere speciale omstandigheden of onderzoeken vereisen. Dit heeft ook gevolgen voor de declaratie van de kosten.
1° In geval van een verzoek om een solvabiliteitsonderzoek op basis van artikel 519 § 2, 14° Ger. W. :
- Niet in het bezit van een uitvoerbare titel -> ALLE databanken BEHALVE
- De KSZ
- Registratie, Kadaster, Bewaring der hypotheken
- Contact opnemen met de schuldenaar van inkomsten indien het een consument betreft.
(De gerechtsdeurwaarder kan de kost echter enkel doorberekenen aan de schuldenaar-consument als de algemene voorwaarden van zijn cliënt daarin voorzien).
- In het bezit van een uitvoerbare titel -> ALLE databanken
(Om redenen van evenredigheid kan de gerechtsdeurwaarder de kost echter niet doorberekenen aan de schuldenaar.)
2° Op basis van een eenvoudig mandaat van zijn cliënt (dus uitgezonderd een specifiek verzoek tot onderzoek),
- In de minnelijke fase, kan de gerechtsdeurwaarder volgende databanken raadplegen, zonder evenwel de kost te kunnen doorberekenen aan de schuldenaar-consument indien de algemene voorwaarden van zijn cliënt daarin niet voorzien :
- Zijn eigen database
- De KBO
- Google en Google street vieuw
- De beoordeling van de gerechtsdeurwaarder na een huisbezoek.
- Het RR (indien het adres onbekend is of als hij aanwijzingen heeft dat het adres niet correct is)
- Het politieonderzoek (als hij aanwijzingen heeft dat het adres dat in het RR is opgenomen, onjuist is)
- Het KRZ of het CER (als er aanwijzingen zijn dat de schuldenaar overleden is).
- Indien hij beschikt over een mandaat om te dagvaarden, kan hij ook informatie inwinnen uit de volgende databanken en de kosten hiervoor opnemen in de totale kosten van de handeling :
- Het RR
- Het CBB
- SIDIS
- De DIV (als de gerechtsdeurwaarder moet dagvaarden op basis van een kenteken. Bijvoorbeeld bij een verkeersovertreding)
- Het CBB (sinds 1 januari 2023 aangezien de deurwaarder, sinds de wet van 2-6/12/2022 art. 34, 3° het CBB mag raadplegen in het kader van al zijn opdrachten).
- Indien hij in het bezit is van een uitvoerbare titel,(die geldt als mandaat) kan hij de volgende opzoekingen verrichten en de kosten hiervan opnemen in de totale kosten van het optreden (of deze toevoegen aan de afrekening als ze niet werden gevolgd door een actie omdat de resultaten van de opzoeking negatief waren).
- In geval van handeling, dezelfde 4 databanken als voor de dagvaarding
- De DIV (sinds de wet van 13 april 2019 BS 26/04/2021) in geval van roerend beslag
- De KSZ in geval van loonbeslag
- In dit geval kan hij vervolgens contact opnemen met een mogelijke schuldenaar van inkomsten (werkgever – ziekenfonds – leefloon – RVA – OCMW). Het betreft hier inderdaad gevoelige persoonlijke informatie die niet mag worden opgevraagd buiten het kader van de gerechtelijke uitvoering.
- Registratie, Kadaster, Bewaring der hypotheken in geval van beslag op onroerende goederen.
Er bestaat 1 bijzonder geval ; Het CAP: dat enkel mag worden geraadpleegd met het oog op een door de beslagrechter toegestaan bewarend beslag, dus vóór het verkrijgen van een uitvoerbare titel en niet erna. Er zij op gewezen dat de gerechtsdeurwaarder geen toegang heeft tot informatie over de saldi van de rekeningen, die sowieso maar twee keer per jaar worden bijgewerkt. Om die reden zal een gerechtsdeurwaarder maar uiterst zelden overgaan tot een beslag op bankrekening, in tegenstelling tot de FOD, die zeer eenvoudig toegang heeft tot alle gegevens in het CAP (Meer infos in ons artikel HET CENTRAAL AANSPREEKPUNT OF CAP)
Gevolgen van het solvabiliteitsonderzoek ?
Naarmate zijn invorderingsopdracht vordert, krijgt de gerechtsdeurwaarder steeds nauwkeurigere informatie over de schuldenaar en diens vermogen. Er moet echter aan worden herinnerd dat er in België geen insolventiestatus bestaat op basis van de geringe waarde van een vermogen of activa en dat enkel de insolventieprocedures (CSR, voorlopig bewind, faillissement en gerechtelijke reorganisatie) verplichten om de vervolgingen op te schorten. Een slechte solvabiliteit zal een gerechtsdeurwaarder er niet van weerhouden om bij een schuldenaar aan te kloppen en de uiteindelijke beslissing zal altijd afhangen van de cliënt van de deurwaarder, d.w.z. de oorspronkelijke schuldeiser. Hij is het uiteindelijk die het risico neemt om de kosten van de deurwaarder op zich te nemen als de procedure van gedwongen tenuitvoerlegging geen resultaat zou opleveren wegens gebrek aan voldoende vermogen.
Zie hier enkele bekende voorbeelden :
Indien het om RSZ-schulden gaat, krijgt de gerechtsdeurwaarder de opdracht om ook bij een slechte solvabiliteit op te treden, teneinde de schuldenaar failliet te laten gaan. De RSZ-schuld is immers een cyclische schuld en als die niet betaald wordt, kan de put alleen maar groter worden.
Omgekeerd zal een kredietmaatschappij geen gerechtsdeurwaarder aanstellen als ze niet zeker is van de slaagkansen van diens tussenkomst (althans voor kleine bedragen). Dat geldt ook voor verhuurders die hun huurder tegen een hoge kostprijs het huis uit hebben moeten zetten en al enkele maanden huur aan zich hebben zien voorbijgaan. Zij zijn doorgaans niet geneigd om nog meer kosten te maken en zullen zeer alert zijn voor tekenen van insolventie.
Een ander nut van het solvabiliteitsonderzoek is dat het de gerechtsdeurwaarder tijdens de procedure in staat stelt een idee te krijgen van zijn reële uitvoeringsmogelijkheden. Hij kan dan beter inschatten welke houding hij het best aanneemt tijdens onderhandelingen over betalingsuitstel of betalingsfaciliteiten. Zo zal hij minder geneigd zijn om een soepel afbetalingsplan toe te staan als hij weet dat de schuldenaar over een voor beslag vatbaar inkomen beschikt. Omgekeerd zal een werkloze huurder veel gemakkelijker een afbetalingsplan over meerdere jaren kunnen bekomen, omdat de gerechtsdeurwaarder weet dat dit de enige mogelijkheid is om nog iets te recupereren.
Ter conclusie kunnen we stellen dat het solvabiliteitsonderzoek geenszins een garantie is voor het slagen van een procedure van tenuitvoerlegging. Wel stelt het de gerechtsdeurwaarder in staat zijn houding aan te passen aan de situatie. Dat zowel tegenover de schuldeiser, die hij beter zal kunnen adviseren over de slaagkansen van een procedure, als tegenover de schuldenaar, met wie hij min of meer flexibel zal zijn tijdens onderhandelingen.
[1] Art. 48 van de Code van gedragsregels voor gerechtsdeurwaarders: "De gerechtsdeurwaarder moet de evenredigheid van de vervolgingen ten opzichte van het nagestreefde doel waarborgen".
