Wat gebeurt er met de schulden van een overledene (OKTOBER 2020)?
Sinds 3 augustus 2020 is het bedrag aan activa waaronder de afstand van nalatenschap voor een notaris kosteloos is, verhoogd van € 5.000,00 naar € 5.219,21.
Waarom is deze informatie van belang voor schuldbemiddelaars?
Vroeg of laat worden alle schuldbemiddelaars geconfronteerd met het overlijden van een persoon met schulden. Kunnen de schuldeisers zich wenden tot de erfgenamen? Kunnen ze hen vervolgen en kan er iets ondernomen worden om dit te voorkomen?
Het eerste wat men moet weten is dat de schulden van een overleden verwant inderdaad deel uitmaken van de nalatenschap en dat deze niet uitdoven met het overlijden van de schuldenaar. De schulden maken immers deel uit van zijn of haar vermogen. Het is mogelijk dat de schuld gedekt is door een overlijdensverzekering (dat is vaak het geval bij een hypothecair krediet - soms ook bij een consumentenkrediet) en in dat geval kan de betaling van de schuld worden gevorderd van de verzekeringsmaatschappij. Het is echter aan de erfgenamen om hiertoe de nodige stappen te ondernemen.
Ten tweede is het belangrijk te weten dat de erfgenamen niet automatisch debiteur worden van de schuld van de overleden verwant. De wet geeft hen immers het recht om de nalatenschap te verwerpen. Ze kunnen deze ook aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving.
Aanvaarding
Als zij beslissen om de nalatenschap te aanvaarden, worden de erfgenamen niet alleen eigenaar van de bezittingen van hun overleden verwant (activa), maar ook van al diens schulden (passiva). Het ene gaat niet zonder het andere en beide maken deel uit van het vermogen van de overledene. Zij zijn op de nalatenschap dus ook successierechten verschuldigd.
Merk op dat de wet geen bijzondere vormvereisten stelt voor de aanvaarding van een nalatenschap. De erfgenamen kunnen een verklaring van erfrecht laten registreren, maar dat is niet verplicht als de overledene geen eigenaar was. Het loutere feit dat men zich gedraagt alsof men de nalatenschap aanvaardt, volstaat. Om die reden is het van belang om niet aan de nalatenschap te raken voordat men heeft beslist om deze al dan niet te aanvaarden. Als erfgenamen een goed uit de nalatenschap (activa) verkopen, bedragen van een rekening van de overledene naar hun eigen rekening overschrijven of een schuld van de overledene (passiva) aflossen, kan dat gezien worden als een stilzwijgende aanvaarding van de nalatenschap. Schuldeisers kunnen zich dan tot deze erfgenamen wenden om de betaling van hun schuldvordering te eisen.
Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving
Als een erfgenaam twijfelt of hij een nalatenschap al dan niet zal aanvaarden, heeft hij ook de mogelijkheid om deze te " aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving". Dit houdt in dat een notaris een inventaris opstelt van het vermogen van de overledene en de passiva terugbetaalt met de activa die in de nalatenschap aanwezig zijn. Als de activa de passiva overtreffen, zal de erfgenaam alleen het deel van de activa erven, dat overblijft na betaling van de schuldeisers. Als de schulden daarentegen de activa overtreffen, gaan de overblijvende schulden niet over op de erfgenaam, die bijgevolg helemaal niets zal erven. Deze oplossing kan voordelig lijken voor de erfgenaam omdat deze het risico vermijdt dat hij een schuld met eigen middelen zal moeten betalen. Maar opgelet, want dit komt wel neer op een aanvaarding. De persoon die de nalatenschap aanvaardt onder voorrecht van boedelbeschrijving zal nog steeds de successierechten en de notariskosten moeten betalen, ook als de erfenis hem uiteindelijk niets oplevert. Dit is dus niet noodzakelijk een goede zaak.
Verwerping
Als de erfgenaam weet dat de nalatenschap van zijn verwant grotendeels uit schulden bestaat, is het in zijn belang om de nalatenschap te verwerpen. Hij neemt daartoe contact op met een notaris die samen met hem een "verklaring van verwerping van de nalatenschap" opstelt. Deze verklaring zal worden overgeschreven in een authentieke akte die binnen de 14 dagen na de verwerping moet worden geregistreerd in het door de Federatie van het Belgisch Notariaat (Fednot) beheerde Centrale Erfrechtregister. Dit register kan door elke geïnteresseerde gratis worden geraadpleegd
[1]
Door de nalatenschap te verwerpen, verliest de persoon zijn of haar status als erfgenaam. Hij of zij kan nooit aansprakelijk worden gesteld voor de schulden [2], maar opgelet, zijn of haar erfdeel zal via het mechanisme van "plaatsvervulling" overgaan naar zijn of haar eigen erfgenamen. Als hij kinderen heeft, doet hij er goed aan hen in de akte van verwerping op te nemen, alsook hun eventuele kinderen. Als de kinderen minderjarig zijn, moet bovendien een toestemming worden gevraagd aan de vrederechter middels een eenzijdig verzoek [3]. Deze rechter zal nagaan of de belangen van het minderjarige kind zijn gewaarborgd alvorens een beslissing te nemen.
Een ander voordeel in geval van verwerping is dat de verwerpende erfgenaam de goederen die hij tijdens het leven van de overledene bij wijze van schenking of voorschot op zijn erfdeel heeft ontvangen, niet hoeft in te brengen in de nalatenschap, tenzij de andere erfgenamen door deze schenkingen niet het minimale deel van de erfenis ontvangen, dat de wet voor hen heeft voorbehouden.
Wat kunnen de schuldeisers ondernemen ?
Zoals we reeds zagen, bestaat er geen verplichting om een verklaring van erfrecht neer te leggen (tenzij de nalatenschap een onroerend goed omvat) en bovendien staat de wet toe dat erfgenamen de nalatenschap tot 30 jaar na het overlijden kunnen verwerpen. Hoe kunnen schuldeisers dan weten tot wie ze zich moeten wenden? Ze kunnen geen 30 jaar wachten om zeker te zijn dat de erfgenaam de nalatenschap niet langer kan verwerpen. Daarom heeft een schuldeiser die het overlijden van zijn schuldenaar vaststelt, het recht om zich tot de potentiële erfgenamen van de schuldenaar te wenden om de betaling van zijn schuldvordering te bekomen. Hij kan de potentiële erfgenamen op het spoor komen via een opzoeking in het nationale register. Vervolgens zal hij het Centrale Erfrechtregister raadplegen om na te gaan of zij de nalatenschap niet reeds verworpen hebben of aanvaard onder voorrecht van boedelbeschrijving.
Als de schuldeiser reeds over een uitvoerbare titel beschikt die geldig was tegenover de overledene, kan hij elke potentiële erfgenaam benaderen en deze in zijn hoedanigheid van erfgenaam een bevelschrift tot betalen laten betekenen. De potentiële erfgenaam heeft dan 8 dagen [4] de tijd om verzet aan te tekenen door de nalatenschap te verwerpen of deze te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving, zo niet beschikt de deurwaarder over een uitvoerbare titel tegen hem.
Indien de schuld nog niet het voorwerp uitmaakt van een uitvoerbare titel, zal de schuldeiser zijn vordering voor de rechter moeten brengen door de bekende potentiële erfgenamen te dagvaarden, maar ook de onbekende erfgenamen middels verzending van een dagvaarding naar de laatst bekende woonplaats van de overledene, alsook naar de procureur.
Als de schuldeiser geen potentiële erfgenaam terugvindt en er geen verklaring van erfrecht (aanvaarding) wordt neergelegd binnen de 3 maanden en 40 dagen na het overlijden (6 maanden als het overlijden plaatsvindt in het buitenland), dan kan hij de Familierechtbank vragen om een curator van de onbeheerde nalatenschap aan te stellen die het vermogen van de overledene zal vereffenen (art. 1228 Ger. W. en art. 811 B.W.) en al proberen om eventuele schulden te vereffenen met de activa die hij in de nalatenschap aantreft. Als er na de vereffening van de schulden een positief saldo overblijft, draagt hij dit over aan de staat.
Hoe een nalatenschap verwerpen ?
Als een erfgenaam weet dat de nalatenschap van zijn overleden verwant negatief is, mag hij zeker niet wachten tot de schuldeisers van de overledene komen aanbellen om contact op te nemen met een notaris.
De verwerping is immers gratis als de netto activa van de nalatenschap niet meer bedragen dan € 5.219,21. Aangezien de waarde van een nalatenschap soms moeilijk te bepalen is, volstaat het om op erewoord te verklaren dat de netto activa lager zijn dan dit bedrag om van de kosteloze verwerping te kunnen genieten.
De verhoging van de drempel van € 5.000,00 naar € 5.219,21 is dus niet echt van belang [5] , aangezien de notaris zich zal baseren op de verklaringen van de erfgenaam en slechts zeer zelden de exacte waarde van de nalatenschap van de overledene zal controleren. U moet wel opletten als de overledene eigenaar van een vastgoed was, want als de notaris vervolgens ontdekt dat de overledene in feite de eigenaar was (en dat zijn nalatenschap dus het minimumbedrag overschreed), zal hij zijn ereloon alsnog op de erfgenaam kunnen verhalen.
Bovendien is de beslissing om een nalatenschap te aanvaarden of te verwerpen definitief, op één uitzondering na (als aan de drie onderstaande voorwaarden is voldaan):
- als de erfgenaam de nalatenschap heeft verworpen
- als niemand anders de nalatenschap heeft aanvaard
- als er nog geen 30 jaar verlopen zijn sinds het overlijden, want in dat geval is het recht om te aanvaarden verjaard.
In bovenstaand geval heeft de erfgenaam nog het recht om op zijn verwerping terug te komen (art. 790 B.W.).
Uit cijfers van Fednot blijkt dat tussen maart 2018 en juli 2020, 93.021 Belgen een gratis verklaring van verwerping hebben neergelegd. Dit zijn gemiddeld 3.208 Belgen per maand [6]
[1] Voir https://www.notaris.be/erven-schenken/het-testament/het-centraal-register-van-testamenten-crt-2.
[2] Behalve de eventuele begrafeniskosten
[3] Zie https://www.droitsquotidiens.be/fr/question/le-pere-de-mes-enfants-vient-de-deceder-et-ils-sont-mineurs-que-dois-je-faire (enkel in het Frans)
[4] Artikel 877 van het Burgerlijk Wetboek
[5] Het betreft in feite een automatische indexering van het bedrag dat sinds augustus 2017 om de 3 jaar wordt vastgelegd.
