Overzicht van de verschillende uitvoerbare titels (DECEMBER 2019)
Artikel verschenen in nr 64 van het tijdschrift "Les Echos du Crédit et de l’Endettement".
De invordering van een schuld verloopt in twee opeenvolgende fasen, de minnelijke en de gerechtelijke fase, die de schuldenaar elk aan verschillende risico’s blootstellen. Zolang het dossier zich in de minnelijke fase bevindt, bestaat er geen risico dat een deurwaarder zijn meubels in beslag zal nemen. De schuldeiser kan enkel de betaling van de schuld eisen en daarvoor een incassospecialist inschakelen.
Voordat de schuldeiser een beslag kan leggen, moet hij een uitvoerbare titel bekomen, die de sleutel is voor het opstarten van de juridische fase.
De invordering van een schuld verloopt in twee opeenvolgende fasen, de minnelijke en de gerechtelijke fase, die de schuldenaar elk aan verschillende risico’s blootstellen. Zolang het dossier zich in de minnelijke fase bevindt, bestaat er geen risico dat een deurwaarder zijn meubels in beslag zal nemen. De schuldeiser kan enkel de betaling van de schuld eisen en daarvoor een incassospecialist inschakelen.
Voordat de schuldeiser een beslag kan leggen, moet hij een uitvoerbare titel bekomen, die de sleutel is voor het opstarten van de juridische fase. Met andere woorden, hij moet zijn vordering door een bij wet daartoe gemachtigde autoriteit laten erkennen als zijnde reëel, actueel en wettelijk. De meest voorkomende uitvoerbare titel is het vonnis. Veel mensen denken dat ze geen risico lopen zolang hun zaak niet voor de rechter is gebracht. Het vonnis is echter niet de enige mogelijke uitvoerbare titel. De wetgever heeft namelijk voorzien in verschillende manieren om het verschijnen voor een rechter te omzeilen, voornamelijk wanneer de schuldeiser een overheidsinstelling of een drager van het openbaar gezag is. Naast het vonnis bestaan er dus nog een hele reeks andere "uitvoerbare titels" die we hieronder zullen bespreken.
Het aanslagbiljet
Bea werkte vorig jaar als uitzendkracht en wordt nu geconfronteerd met een aanzienlijke belastingschuld die ze niet in één keer kan voldoen. Na een herinneringsbrief van de FOD Financiën waarop ze niet reageerde, krijgt ze tot haar verbazing het bezoek van een deurwaarder die haar een bevel tot betalen voorafgaand aan een beslag betekent. Op welke basis handelt de deurwaarder om zich zomaar bij Bea aan te melden en te dreigen met een beslaglegging ?
Een belastingschuld is een typisch voorbeeld van een schuld waarvoor geen rechtszaak nodig is. De verificatie en controle van de schuld worden niet toevertrouwd aan een rechter, maar aan een interne ambtenaar via een specifieke procedure en binnen vastgelegde termijnen. Bea heeft wel de mogelijkheid om de belasting te betwisten en/of een afbetalingsplan aan te vragen, maar dat kan niet voor de rechter.
Het bedrag van de belastingschuld wordt vastgesteld op basis van de belastingaangifte en wordt ingekohierd, d.w.z. door de directeur-generaal der belastingen (of zijn afgevaardigde) ingeschreven in een groot kohier dat een lijst met de namen van alle belastingplichtigen in het district bevat.
Dat kohier wordt vervolgens ondertekend door de directeur en voorzien van de uitvoerbare formule, waarbij de daarin genoemde belastingplichtigen worden verzocht om de belasting binnen twee maanden te betalen. Bij uitblijven van betaling binnen die termijn zullen zij tot betalen verplicht worden. Pas nadat de formaliteit van de inkohiering is vervuld, stuurt de Belastingdienst de belastingplichtige een kopie van het aanslagbiljet dat hem aanbelangt.
De uitvoerbare titel wordt dus afgeleverd voordat de belastingplichtige de kans heeft gekregen om zijn argumenten te laten horen. Als de belastingplichtige niet akkoord gaat met de aanslag kan hij binnen de bij wet vastgelegde termijn bezwaar indienen bij de FOD Financiën. In geval van betalingsmoeilijkheden moet de belastingplichtige, zodra hij zijn aanslagbiljet heeft ontvangen, een aanvraag indienen voor een afbetalingsplan [1] of een administratieve schuldenregeling [2].
Dezelfde procedure wordt toegepast voor schulden die worden ingevorderd door de DAVO [3], alsook voor BTW-schulden [4] met dit verschil dat het afschrift van het aan de schuldenaar betekende kohier geen "aanslagbiljet" wordt genoemd, maar een "innings- en invorderingsbericht".
De gemeentelijke administratieve sanctie
Boris ontving een brief waarin hem werd meegedeeld dat hij een administratieve boete opgelegd kreeg omdat zijn voertuig vorige maand foutief geparkeerd stond in Elsene. Boris bezat echter geen voertuig meer op het moment van de overtreding en kon deze dus ook niet begaan hebben. Omdat de brief niet aangetekend was verzonden, maakte Boris zich geen overmatige zorgen en de brief belandde op de stapel te verwerken post.
Helaas stond in de brief ook vermeld dat hij in geval van betwisting 30 dagen de tijd had om zijn argumenten aan de sanctionerende ambtenaar (van de gemeente) voor te leggen, zo niet diende hij de boete te betalen. Boris deed echter geen van beide.
Na een laatste herinnering waarin hij opnieuw wordt verzocht om binnen de 30 dagen tot betaling over te gaan, wordt de beslissing om de administratieve boete op te leggen uitvoerbaar. Tenzij Boris binnen de opgelegde termijn betaalt of beroep aantekent bij de politierechtbank, beschikt de gemeente dan over een uitvoerbare titel die zij aan een deurwaarder kan overmaken om de fase van de gerechtelijke invordering te starten [5].
Parkeermeter - niet-fiscale schuldvordering
Nicole parkeerde haar auto in Nijvel voor haar favoriete winkel, maar betaalde de parkeermeter niet. Bij terugkomst stak er een briefje onder haar ruitenwisser waarin ze werd aangemaand om binnen de 5 dagen het bedrag van €12,50 te betalen. Ze stopte het briefje in haar handtas en vergat het dan. Tijdens haar vakantie belandt er een herinnering in haar brievenbus en vervolgens een aangetekende brief van de gemeente waarin ze een laatste keer wordt aangemaand om te betalen. Enkele weken later krijgt ze een deurwaarder over de vloer, die haar een betekening-bevel overmaakt met de dreiging van beslaglegging.
De gemeenten beschikken over twee manieren om parkeergelden te innen. De klassieke gerechtelijke weg en/of de niet-fiscale schuldvordering [6]. De keuze voor de ene of de andere weg wordt vastgelegd in het parkeerreglement van elke gemeente. De stad Nijvel heeft gekozen voor de niet-fiscale schuldvordering wanneer het bedrag van de retributie niet wordt betwist. Het gaat om een snelle administratieve procedure waarbij de gemeente zichzelf een uitvoerbare titel toekent, zonder controle door een rechter. Zo kan de gemeentelijke ontvanger, in het kader van de invordering van niet-betwiste schulden, een schuldvordering opleggen die door het College uitvoerbaar wordt gemaakt. Deze schuldvordering wordt vervolgens bij deurwaardersexploot aan de schuldenaar betekend, die daarbij bevel krijgt om binnen de 24 uur tot betaling over te gaan op straffe van beslaglegging.
De administratieve boetes - NMBS
Marius heeft sinds het begin van de maand een studentenjob in Waver en neemt regelmatig de trein zonder geldig vervoerbewijs. Hij wordt telkens beboet door de controleur, en laat na om de verschuldigde bedragen binnen de vastgestelde termijn te betalen. Hij weet dat de NMBS in dat geval de prijs van het vervoerbewijs vermeerdert met een boete van € 225, maar hij heeft ergens op het internet gelezen dat deze vermeerderingen door de rechter kunnen worden gematigd. Bijgevolg geeft hij er de voorkeur aan om de boetes niet te betalen en wacht hij op een dagvaarding om voor de rechter te verschijnen.
Marius zou er goed aan doen om zich beter te informeren, want sinds april 2018 is de wet [7] gewijzigd waardoor de NMBS voortaan administratieve boetes kan opleggen. Met andere woorden, zij hoeft niet langer via de rechter te passeren om een uitvoerbare titel te bekomen tegen zwartrijders. Zodra de inbreuk is vastgesteld, stuurt de sanctionerende ambtenaar van de NMBS de overtreder per gewone post het proces-verbaal van vaststelling van de inbreuk toe met tevens het verzoek om zijn eventuele bezwaren kenbaar te maken. Bij gebrek aan een betwisting binnen de 30 dagen of indien de sanctionerende ambtenaar de bezwaren afwijst, kan aan de overtreder een administratieve boete worden opgelegd (€ 250). Er kan dan nog binnen de maand beroep worden aangetekend bij de politierechtbank, maar het is uiteraard aan de overtreder om de nodige stappen hiertoe te ondernemen. Eens deze periode verstreken, wordt de beslissing om een boete op te leggen definitief en uitvoerbaar. De NMBS kan dan een deurwaarder onder de arm nemen om de gedwongen tenuitvoerlegging ervan te bekomen.
Er zij op gewezen dat de 4 Belgische openbare vervoersmaatschappijen (NMBS, De Lijn, TEC, MIVB) op dezelfde manier te werk gaan, ongeacht of het gaat om onbetaalde vervoerbewijzen of om overlastboetes. De enige uitzondering is de MIVB die, in het geval van onbetaalde vervoerbewijzen, nog steeds vereist dat de overtreder voor de rechter wordt gedagvaard om een uitvoerbare titel te verkrijgen.
De authentieke akten
Johan en Eveline hebben een hypothecaire lening afgesloten voor de aankoop van hun appartement in Leuven. Door gezondheidsproblemen ontvangt Eveline enkel nog een ziekte-uitkering waardoor de lening niet meer wordt afbetaald.
De bank kan de procedures voor de inbeslagname van onroerend goed rechtstreeks starten op basis van de hypotheekakte, zonder eerst een vonnis te hoeven bekomen dat de gegrondheid van haar vordering vaststelt. Wel zal de bank Johan en Eveline verplicht moeten oproepen voor een verzoeningsprocedure voor de beslagrechter alvorens de inbeslagname van onroerend goed zelf te kunnen starten.
Het appartement van Johan en Eveline werd uiteindelijk openbaar verkocht. Het koppel weigert echter het appartement te verlaten. Aangezien het winter is, zijn ze er vast van overtuigd dat ze niet uit hun woning kunnen worden gezet zonder vonnis van de vrederechter, die, zo geloven zij, zijn vonnis pas na de winterpauze zal wijzen.
Johan en Eveline vergeten echter twee zaken: ten eerste vormt het proces-verbaal van toewijzing een authentieke akte die geldt als een uitvoerbare titel op grond waarvan de nieuwe koper kan overgaan tot de uithuiszetting zonder voorafgaande toestemming van de vrederechter. Ten tweede schort de winterpauze alleen de uithuiszettingen voor sociale woningen op.
Het PV van niet-betwisting :
Olivier is een zelfstandige die een moeilijke periode doormaakt. Om die reden schortte hij de betaling van een leverancier op waarover hij niet tevreden was. Sindsdien heeft hij niet meer de moeite genomen om diens brieven of die van zijn deurwaarder te beantwoorden. Loopt hij gevaar ?
Sinds 02/07/2016 kan [8] een vennootschap voor de invordering van een onbetaalde factuur gericht aan een andere vennootschap (B2B), na betekening door een gerechtsdeurwaarder van een ingebrekestelling waaraan geen gevolg is gegeven, vragen dat genoemde deurwaarder een proces-verbaal van niet-betwisting opstelt, dat uitvoerbaar wordt verklaard door een magistraat van het Beheers- en toezichtscomité van het CBB bij de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders. Dat PV van niet-betwisting heeft dus dezelfde kracht als een vonnis en stelt de deurwaarder in staat om de procedure onverwijld te starten.
De schuldenaar kan de procedure stopzetten door de deurwaarder binnen de 30 dagen na de betekening van de aanmaning tot betalen op de hoogte te brengen van zijn betwisting. In dat geval is de schuldeiser verplicht de zaak voor de rechter te brengen als hij de invordering wil verder zetten. Er is dus een reëel risico voor Olivier, die er alle belang bij heeft om de deurwaarder schriftelijk op de hoogte te brengen van de redenen voor het niet betalen van de factuur of om betalingsuitstel te vragen.
Volgens dezelfde logica bestaan er nog andere uitvoerbare titels die de schuldeiser gemakkelijk kan verkrijgen wanneer de vordering niet wordt betwist, maar deze ingewikkelde mechanismen worden minder vaak gebruikt. Het gaat om de summiere rechtspleging om betaling te bevelen en om het Europees betalingsbevel.
Is de dagvaarding een uitvoerbare titel ?
De meest gangbare weg om een uitvoerbare titel te verkrijgen bestaat er nog steeds in om voor de rechter te verschijnen, maar deze procedure is lang en kostelijk en elke stap brengt nieuwe kosten met zich mee. Eenmaal gestart kan de procedure worden onderbroken, maar slechts na betaling van de reeds gemaakte kosten.
Nemen we het voorbeeld van Bob. Hij werd door zijn telecomoperator gedagvaard om de 5de van de volgende maand voor de rechter te verschijnen. Hij betwist de schuld niet, maar wacht op de uitbetaling van zijn vakantiegeld dat op het einde van de maand gestort wordt. Kan hij het vonnis nog ontlopen en zo ja, hoeveel moet hij dan betalen ?
Als hij zijn schuld vóór de zitting betaalt, kan Bob nog vermijden dat een vonnis tegen hem wordt uitgesproken. Het te betalen bedrag hangt echter af van het ogenblik waarop hij de betaling doet. Na de dagvaarding moet de zaak immers nog op de rol worden gezet, een formaliteit waarbij de deurwaarder de rechtbank vraagt om op de in zijn dagvaarding vermelde datum een bepaald tijdstip te "reserveren", zodat de zaak op de agenda van de zitting van die dag kan worden geplaatst. Dat brengt bepaalde kosten met zich mee, zoals een "griffierecht" en een bijdrage aan het fonds voor de juridische tweedelijnsbijstand. Op basis van deze rolzetting wordt de schuldeiser ook geacht bepaalde kosten voor de voorbereiding van het dossier te hebben gemaakt en wordt hem ¼ van de basisrechtsplegingsvergoeding toegekend. Als Bob de procedure wil stopzetten en de zaak al op de rol is gezet, zal hij dus naast de oorspronkelijke schuld (hoofdsom + kosten en intresten zoals bepaald in de algemene voorwaarden) ook de dagvaardingskosten, de griffierechten, de bijdrage aan het fonds en ¼ van de rechtsplegingsvergoeding moeten betalen.
Als Bob echter vóór de rolzetting betaalt, hoeft hij naast de oorspronkelijke schuld alleen de dagvaardingskosten te betalen.
Hoe kan Bob weten of zijn zaak al op de rol is gezet? Alleen de deurwaarder kan die vraag beantwoorden. De deurwaarder kan de zaak inderdaad op de rol zetten op de dag van de betekening van de dagvaarding, of hij kan wachten tot de laatste dag voor de zitting. Dit hangt volledig af van zijn interne organisatie en Bob zal hem dan ook moeten vragen naar de afrekening vastgesteld op de dag dat hij van plan is om zijn betaling te doen.
Opgelet, zolang het vonnis niet is uitgesproken, is er geen uitvoerbare titel en bevindt het dossier zich nog in de minnelijke fase. De gerechtsdeurwaarder heeft dus niet het recht om de betaling van zijn afrekening te eisen, noch om enige bijkomende kost aan te rekenen in verband met de gerechtelijke invordering (dossierrechten, kwijtingsrecht en/of inningsrecht, enz.), in tegenstelling tot wat vaak in de praktijk wordt vastgesteld.
[1] Wordt enkel toegekend indien het afbetalingsplan korter loopt dan 12 maanden.
[2] Administratieve procedure eigen aan de FOD Financiën waarbij onder bepaalde voorwaarden een afbetalingsplan kan worden toegekend met een looptijd van 5 jaar.
[3] Sinds 01/12/2019
[4] Sinds 01/04/2019
[5] Zie artikel 29 van de wet van 24/06/2013 betreffende de gemeentelijke administratieve sancties.
[6] Artikel 137 bis van de nieuwe gemeentewet
[7] Wet van 27/04/2018 op de politie van de spoorwegen, BS, 29/05/2018, p. 44448
[8] Volgens de rechtspraak zou het zelfs om een verplichting gaan.
