De Berg van Barmhartigheid, een bijzondere geldschieter (MAART 2022)

Wij werden onlangs gecontacteerd door iemand die van de lening op pand had horen spreken en er meer over wilde te weten komen. Dit gaf ons de gelegenheid om de kwestie uit te diepen. In dit artikel vindt u de resultaten van ons onderzoek:

De leningop pand

De leningop pand is een lening die wordt toegekend met een goed als onderpand, waarvan het bedrag in verhouding staat tot de waarde van het in pand gegeven goed. Iemand die een goed van een bepaalde waarde bezit, maar het niet wil verkopen, kan het in pand geven bij een pandhouder om zo een geldlening te bekomen. Als de leningnemer de lening correct terugbetaalt, krijgt hij of zij het goed terug aan het einde van het contract. Als hij of zij niet aan de terugbetalingsverplichtingen voldoet, wordt het goed verkocht en wordt de verkoopprijs bij voorrang toegewezen aan de terugbetaling van de lening.

De lening op pand heeft alleen betrekking op roerende goederen en impliceert dat de leningnemer het goed fysiek aan de leninggever moet overhandigen.

De leninggever bevindt zich hierbij in een comfortabele situatie. Hij is er immers zeker van een bepaald bedrag te recupereren in geval van wanbetaling. Om die reden zal de leninggever geneigd zijn gemakkelijk een lening toe te kennen, zelfs aan personen die gewoonlijk door andere kredietgevers worden afgewezen omdat zij onvoldoende garanties kunnen voorleggen op het vlak van beroepsinkomsten of sociale situatie.

De lening op pand is een wijdverbreide praktijk in de Verenigde Staten, maar in België is zij veel minder bekend, en niet zonder reden. In een wet van 1848 [1] verbood de wetgever het verpanden, behalve met een speciale vergunning, en vandaag de dag is er nog maar één instelling die de lening op pand mag aanbieden, namelijk de Berg van Barmhartigheid van de Stad Brussel.

De Berg van Barmhartigheid

De Berg van Barmhartigheid/Mont-de-Piété is een openbare instelling waarvan de werking wordt geregeld door de wet van 30 april 1848, en met kantoren gevestigd in het centrum van Brussel in de Marollenwijk [2] . Het team bestaat uit een dertigtal personen die onder administratief toezicht werken, aangezien de Raad van Bestuur wordt benoemd door de Brusselse gemeenteraad en de burgemeester de aangewezen voorzitter is.

Als openbare instelling heeft de Berg van Barmhartigheid geen winstoogmerk. De inkomsten worden in de eerste plaats aangewend om bijna alle kosten te dekken (personeel, werking, veiligheid, investeringen), in de tweede plaats om de volgende leningen te financieren en ten slotte, als er een overschot is, moet dit volgens de wet worden aangewend om de rentevoet die aan leningnemers wordt aangerekend, te verlagen [3],...). In 2019 waren de inkomsten voor 67% afkomstig van de rente op de leningen, voor 30% van de opbrengst van de verkoop van voorwerpen en voor slechts 3% van de subsidies van de Stad Brussel (en die waren dan nog voornamelijk bestemd voor renovatiewerken) [4].

De Berg van Barmhartigheid kent elk jaar bijna 29.000 leningen toe voor een totaalbedrag van ongeveer 9.000.000 euro en een gemiddeld bedrag van 580,00 euro per lening.

Oorspronkelijk waren er verschillende Bergen van Barmhartigheid in België, maar vandaag blijft alleen nog die in Brussel over.

De verpande goederen

Wat de verpande goederen betreft, aanvaardt de Berg van Barmhartigheid alle soorten voorwerpen, op voorwaarde dat ze minstens 50 euro waard zijn (voor een lening van minstens 30 euro), geen bijzonder onderhoud vergen en waardevast zijn. Om die reden aanvaarden zij geen pc’s, hightech apparatuur of bederfelijke goederen waarvan de waarde zeker zal zijn gedaald voor de einddatum van de lening. Zij aanvaarden wel juwelen (die 95% van de verpande goederen uitmaken), kunstvoorwerpen, lederwaren, muziekinstrumenten, luxefietsen en stripverzamelingen. Afhankelijk van hun grootte worden deze voorwerpen ofwel in gepantserde kluizen ofwel in een streng beveiligde opslagplaats bewaard [5] . De precieze lijst van voorwerpen die als pand worden aanvaard kan HIER worden geraadpleegd: https://www.montdepiete.be/nl/aanvaarde-panden.

Het contract moet worden gesloten door de eigenaar van het goed in persoon, het in pand geven van andermans eigendom is verboden en zelfs strafbaar. Om de eigendom te controleren, kan de Berg van Barmhartigheid een eigendomsbewijs eisen (als het waarschijnlijk is dat dit bestaat), of zelfs de lening 24 uur uitstellen terwijl het goed in bewaring wordt gehouden en intussen de nodige controles worden uitgevoerd. De instelling staat ook in verbinding met de politie, waarvan zij regelmatig een lijst van als gestolen opgegeven voorwerpen toegezonden krijgt. In geval van twijfel kunnen de goederen worden geweigerd en kan de persoon die het goed heeft aangeboden de toegang tot de Berg van Barmhartigheid ontzegd worden.

Alvorens een goed als pand te aanvaarden, verrichten de schatters van de Berg van Barmhartigheid zelf een schatting van het goed. Vervolgens geven zij aan de kandidaat-leningnemer een raming van de prijs die waarschijnlijk in de veilingzaal zal worden gehaald, alsmede van het bedrag dat mogelijk zal kunnen ontleend worden (wat vaak overeenstemt met 70% van de geschatte waarde). De schatting wordt mondeling meegedeeld en er zijn geen kosten verbonden aan de weigering om een lening aan te gaan. Als de aanbieder besluit een overeenkomst te sluiten, kan hij ofwel een lening aanvragen, ofwel vragen dat het voorwerp rechtstreeks op een openbare veiling wordt aangeboden (aangevraagde verkoop).

De leningsovereenkomst

Indien de aanbieder van het goed besluit om een lening aan te vragen, zal hij of zij het standaardcontract van de Berg van Barmhartigheid moeten ondertekenen, waarvan de algemene voorwaarden op de website van de instelling beschikbaar zijn en die wij hebben doorgenomen.

• Om een lening te kunnen afsluiten, moet men meerderjarig zijn (of een ontvoogde minderjarige) en in de EU gedomicilieerd zijn. De geheimhouding van de identiteit van de leningnemer is gewaarborgd, zelfs in geval van verkoop.
• Aangezien de lening wordt toegekend op basis van de geschatte opbrengst van het goed in geval van een openbare verkoop, is er geen solvabiliteitsonderzoek, d.w.z. geen vragen over de gezinssituatie, het inkomen of de schuldsituatie [6] . Zelfs iemand die geregistreerd staat in de Centrale voor kredieten aan particulieren kan een lening op pand afsluiten bij de Berg van Barmhartigheid.
• Het ontleende bedrag moet minstens 30,00 euro bedragen en overeenkomen met 50% tot 70% van de geschatte waarde van het in pand gegeven voorwerp. Het verpande voorwerp moet naar schatting dus ten minste een waarde van 50,00 euro hebben.
• De leningen worden toegekend voor een termijn van 180 dagen (+/- 6 maanden) tegen een jaarlijkse rentevoet van 6,5%. Enkel de vervallen interesten zijn verschuldigd, evenals de interesten voor de begonnen periode van veertien dagen.
• Deze termijn kan worden verlengd met bijkomende termijnen van 6 maanden, maar in dat geval wordt de rentevoet verhoogd met 4% tot 10,5% voor deze nieuwe termijnen, te vermeerderen met 2,50 euro administratiekosten.
• Bij de ondertekening van de overeenkomst wordt een "pandrecht" aangerekend, een soort administratieve vergoeding van 2% van de waarde van het goed (met een maximum van 60,00 euro).
• Er is geen vaste maandelijkse afbetaling in die zin dat men de lening in maandelijkse termijnen kan terugbetalen, of in één keer vóór het einde van de looptijd van 6 maanden.
• De leningnemer kan op elk moment tijdens de looptijd van de lening besluiten om de overeenkomst niet langer uit te voeren en de Berg van Barmhartigheid vragen om het goed in een openbare veiling te koop aan te bieden.
• De leningnemer kan ook tegen betaling en binnen redelijke grenzen het in pand gegeven goed komen "bekijken".
• Na het verstrijken van een betalingstermijn wordt de rentevoet [7] niet langer toegepast en vervangen door een bijkomende nalatigheidsinterest van 0,50% op het ontleende kapitaal. Deze boete is van rechtswege verschuldigd voor elke veertien dagen vertraging tot aan de volledige betaling, tot aan de verlenging van de overeenkomst of nog tot aan de verkoop van het goed. Elke begonnen periode van veertien dagen is verschuldigd (art. 60). De aanrekening van deze boete werd tijdens de eerste lockdown (maart-mei 2020) opgeschort omdat er geen verkoop kon plaatsvinden.
• Als de lening op de vastgestelde vervaldag niet is terugbetaald of verlengd, zet de Berg van Barmhartigheid de verkoopprocedure in gang. De schuldenaar wordt ervan op de hoogte gebracht dat, indien binnen de 60 dagen geen oplossing wordt gevonden, het goed "op de rol" zal worden geplaatst, d.w.z. in de verkoopcatalogus zal worden opgenomen en bij de volgende openbare verkoop zal worden aangeboden. Deze formaliteit brengt een boete van 10% met zich mee.

De veilingzaal

In geval van niet-betaling, of gewoon op verzoek van de leningnemer, kunnen de in pand gegeven goederen worden verkocht. De Berg van Barmhartigheid zal dit zelf doen aangezien zij ook over een veilingzaal beschikken, die vooral bekend is voor de verkoop van juwelen. De verkoopdagen vinden elke dinsdag plaats en zijn georganiseerd per thema (wijn, lederwaren, gereedschap, enz.). Ze worden tegelijkertijd in fysieke aanwezigheid en online georganiseerd via een erkend digitaal verkoopplatform (Drouot Digital). Wanneer uitzonderlijke loten worden aangeboden, kunnen bepaalde verkopen op zaterdag worden georganiseerd.

Slechts 5% van de onbetaalde leningen geven aanleiding tot een gedwongen verkoop [8] en dit vertegenwoordigt 60% van de verkopen van de Berg van Barmhartigheid. De overige 40% komt van "vrijwillige" verkopen, d.w.z. aangevraagd hetzij bij de inpandgeving, hetzij vóór het verstrijken van de termijn van de lening.

Op elke verkoop rekent de Berg van Barmhartigheid een commissie aan van 10% van de verkoopprijs [9] . De in gebreke blijvende leningnemer, van zijn kant, kan tot op het laatste moment de verkoop annuleren. Als het goed echter al in de catalogus is opgenomen (één maand voor de verkoop) dan zal de leningnemer ook deze 10% commissie moeten betalen, maar dan berekend over de geschatte opbrengst van de openbare verkoop.

Als de veiling mislukt of de prijs ontoereikend is, wordt het voorwerp terug in de catalogus opgenomen voor verkoop op een latere datum. Na 3 mislukte aanbiedingen kan een onderhandse verkoop (d.w.z. zonder veiling) doorgaan op basis van een door de Berg van Barmhartigheid vastgestelde minimumprijs.

Als de Berg van Barmhartigheid zich uiteindelijk genoodzaakt ziet om een verliesgevende verkoop te accepteren, heeft de instelling het recht om het verschil terug te vorderen op het vermogen van de leningnemer. Zij heeft dan 2 jaar de tijd om een rechtsvordering in te stellen en kan vanaf de eerste ingebrekestelling om de 15 dagen een rente van 0,5% aanrekenen, d.w.z. 12% per jaar.

In de meeste gevallen is de verkoop echter winstgevend en wordt de opbrengst van de verkoop eerst aangewend om de kosten van de verkoop en de lening af te betalen, en vervolgens wordt de rest uitbetaald aan de leningnemer. In 2019 ging van de 2.431.000 euro aan opbrengsten uit gedwongen verkopen een bedrag van 1.143.000 euro [10] naar onfortuinlijke leningnemers die er niet in waren geslaagd hun leningen terug te betalen. Opgelet: indien de leningnemer nog andere schulden heeft bij de instelling, zal de opbrengst van de verkoop eerst worden aangewend om deze af te lossen. De leningnemer heeft 2 jaar de tijd na de verkoop om het bonusgeld op te eisen, anders wordt het eigendom van de Berg van Barmhartigheid.

Voor- en nadelen

We kunnen stellen dat dit type krediet wel zeer bijzonder is en verschillende voordelen biedt.

• Als openbare instelling is Berg van Barmhartigheid er niet op uit grote winsten te maken en de zakken van een groep aandeelhouders te vullen. Er moet dus niet koste wat kost winst gemaakt worden. Aangezien er slechts één soort lening wordt aangeboden, bestaat er geen risico dat de leningnemer met een kredietopening komt te zitten terwijl hij enkel een lening wou. Er is ook geen risico dat men gedwongen wordt een verzekering te nemen, dat het krediet wordt verhoogd of moet worden teruggekocht, aangezien de Berg van Barmhartigheid dergelijke producten niet aanbiedt.
• Dankzij het principe van de inpandgeving weet de leningnemer perfect waartoe hij zich verbindt, en het feit dat het om een kortlopende lening gaat, helpt ook te voorkomen dat hij in een spiraal van overmatige schuldenlast zou terechtkomen.
• De leningovereenkomst kan veel eenvoudiger worden gesloten dan bij een klassiek krediet, aangezien er geen controle is op de financiële situatie en zelfs mensen die geen toegang hebben tot bankkrediet hier een lening kunnen aangaan.
• De rentevoet van 6,5% is nog redelijk in vergelijking met het maximale JKP voor een kredietopening (met kaart), dat tegenwoordig 13,5% (indien het geleende kapitaal minder dan € 1.250,00 bedraagt) of 11,5% (voor grotere sommen) bedraagt. Leningen op afbetaling zijn zelfs nog duurder met een maximaal JKP van 17,5% (indien het geleende kapitaal minder dan € 1.250,00 bedraagt) of 12,5% (voor grotere bedragen).
• Het risico dat de schuld overslaat naar het eigen vermogen is zeer beperkt, aangezien verlieslatende verkopen zeer zeldzaam zijn. De Berg van Barmhartigheid voorziet immers een voldoende ruime marge door de toegekende lening te plafonneren op 50 tot 70% van de geschatte waarde van het goed bij openbare verkoop. Bovendien zal de leningnemer, in geval van verlieslatende gedwongen verkoop, slechts aangesproken worden voor het verschil tussen het ontleende bedrag en de bekomen verkoopprijs, en dus niet op het volledige bedrag van de lening.
• Wat de schatting van de waarde van het goed en de organisatie van de verkoop betreft, biedt de Berg van Barmhartigheid bepaalde garanties van neutraliteit. Het is immers niet in het belang van de schatter om de waarde van het goed te hoog te schatten en geconfronteerd te worden met een verlieslatende verkoop, noch om de waarde te laag te schatten aangezien in dat geval geen winst wordt gemaakt. De schatter zal bovendien des te gewetensvoller tewerk gaan omdat hij persoonlijk een strafrechtelijke sanctie riskeert als hij de waarde van het goed moedwillig fout inschat.

Al deze voordelen hebben echter een keerzijde. Dit zijn de 3 belangrijkste nadelen die volgens ons kleven aan de leningovereenkomsten van de Berg van Barmhartigheid:

• Allereerst is het van belang te weten dat een lening op pand niet noodzakelijk goedkoper is dan een kredietopening, ook al is de rente lager. Als de leningnemer ervoor kiest de lening aan het einde van de periode in één keer terug te betalen, moet hij zich ervan bewust zijn dat over het gehele ontleende bedrag interesten in rekening worden gebracht. Dat kan duurder uitkomen dan een kredietopening waarbij het rentedragende bedrag elke maand wordt verlaagd. Verder moet ook rekening worden gehouden met de diverse instap- en verlengingskosten die de Berg van Barmhartigheid aanrekent om de werkelijke kosten van de lening te kennen.

Om dit te illustreren hebben wij de kosten van een lening op pand bij de Berg van Barmhartigheid berekend voor een ontleend kapitaal van € 50,00, € 500,00, € 1.000,00 en € 2.000,00 en deze vergeleken met de kosten van een klassieke lening op afbetaling (LA) tegen het maximale JKP [11] , en van een kredietopening met kaart (KO) eveneens tegen het maximale JKP.

Zoals u ziet, zijn de kosten van een lening op pand die in maandelijkse aflossingen wordt afbetaald bijna identiek aan de kosten van een kredietopening. Het verschil is echter veel groter als de leningnemer besluit om het bedrag in één keer terug te betalen. Wel is het zo dat de dienst en de risico’s helemaal niet hetzelfde zijn. De begunstigden van een kredietopening vaak geneigd zullen zijn het reeds afgeloste kapitaal opnieuw te gebruiken of hun kredietlijn te verhogen, waardoor hun kosten zelden zo laag zullen blijven, in tegenstelling tot het leningop pand.

• Verder moet men beseffen dat de afwezigheid van controle van de financiële situatie van de kandidaat-kredietnemer een tweesnijdend zwaard is. Alle beperkingen die in de wet op het consumentenkrediet zijn opgenomen, en die hier niet van toepassing zijn, zijn normaal gezien immers maatregelen om de consument te beschermen tegen mogelijk misbruik door kredietgevers, maar ook tegen zichzelf. De Berg van Barmhartigheid biedt wel andere soorten garanties wat de bescherming van de rechten van de consument betreft (geen winstoogmerk, het "openbare" karakter van het pandjeshuis, ontleend bedrag ligt onder de waarde van het in pand gegeven goed, ...), maar dat neemt niet weg dat de wettelijke bescherming in sommige gevallen nuttig zou kunnen zijn.

• et laatste nadeel dat wij hebben kunnen vaststellen, betreft de collectieve schuldenregeling (CSR). Indien de leningnemer tijdens de looptijd van een lening bij het pandjeshuis tot een CSR wordt toegelaten, moet hij weten dat hij zeer weinig kans maakt om het in pand gegeven voorwerp ooit terug te krijgen. Van zodra de beslissing van toelaatbaarheid is betekend, wordt het verpande voorwerp in consignatie genomen en worden de gevolgen van de lening opgeschort. Het is dan aan de bemiddelaar om te beslissen of de in pand gegeven goederen al dan niet van essentieel belang zijn om een leven in overeenstemming met de menselijke waardigheid te garanderen. Aangezien de cliënt de goederen tijdens de looptijd van de lening klaarblijkelijk heeft kunnen missen, zal de bemiddelaar de in pand gegeven voorwerpen waarschijnlijk als overtollige activa beschouwen die te gelde moeten worden gemaakt (d.w.z. moeten worden verkocht).
  Dit gebeurt echter niet automatisch. In een beslissing van 14/03/2017 [12] aanvaardde de beroepsrechter dat de cliënt een klein deel van de in pand gegeven goederen mocht behouden [13] , gelet op de grote sentimentele waarde ervan en de uitzonderlijke omstandigheden van de zaak. De rest van de voorwerpen werd echter wel degelijk verkocht en de opbrengst daarvan bleek voldoende om het bedrag van de lening te dekken.

Conclusie:

Tot besluit kunnen we stellen dat de door de Berg van Barmhartigheid aangeboden overeenkomst geen zuiver commerciële lening is, maar dat er desalniettemin kosten aan verbonden zijn. De lening op pand biedt tal van voordelen, maar zoals bij elk krediet moet men weten waaraan men begint alvorens de lening aan te gaan. Ook hier blijft het van belang om de eigen terugbetalingscapaciteit niet te overschatten.

Indien iemand echter met liquiditeitsproblemen kampt en waardevolle goederen in bezit heeft, is het zeker veiliger om die persoon naar de Berg van Barmhartigheid te verwijzen in plaats van naar een kredietmakelaar of de handelaar om de hoek. Het pandjeshuis zal hen een correcte schatting van de waarde van de voorwerpen geven en een betrouwbare oplossing aanbieden voor de eventuele verkoop ervan of om de goederen in pand te geven indien een tijdelijke lening kan helpen om de precaire financiële situatie te overbruggen.